علل پارگی تاندون آشیل

تاندون آشیل یکی از حیاتی‌ترین تاندون‌های بدن انسان است که عضلات ساق پا را به استخوان پاشنه متصل می‌کند و نقش کلیدی در حرکت‌هایی مانند راه رفتن، دویدن و پریدن دارد. این تاندون علی‌رغم قدرت بالا، در معرض آسیب‌پذیری خاصی قرار دارد، به‌ویژه در افرادی که فعالیت بدنی شدید یا نامنظم دارند. شناخت دقیق علل پارگی تاندون آشیل می‌تواند به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و انتخاب درمان مناسب کمک کند. در ادامه به بررسی علل پارگی تاندون آشیل می پردازیم تا انتهای مقاله با فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.

تاندون آشیل چیست؟

تاندون آشیل (Achilles tendon) قوی‌ترین و بزرگ‌ترین تاندون در بدن انسان است. این تاندون نواری ضخیم از بافت همبند است که عضلات پشت ساق پا (یعنی عضله‌های دوقلو و نعلی – Gastrocnemius و Soleus) را به استخوان پاشنه (Calcaneus) متصل می‌کند.

نقش و عملکرد تاندون آشیل:

• حرکت: هنگام راه رفتن، دویدن، پریدن یا ایستادن روی پنجه پا، تاندون آشیل نقش حیاتی ایفا می‌کند. انقباض عضلات ساق پا باعث کشیده شدن این تاندون و در نتیجه حرکت دادن پاشنه به سمت بالا می‌شود.

• تحمل فشار: این تاندون می‌تواند نیرویی چند برابر وزن بدن را تحمل کند، به‌ویژه در هنگام فعالیت‌های شدید ورزشی.

آسیب‌های رایج:

1. التهاب تاندون (تاندونیت آشیل): به دلیل استفاده بیش‌ازحد یا حرکات ناصحیح.

2. پارگی جزئی یا کامل: در اثر حرکات ناگهانی یا ضربه شدید.

3. تاندینوپاتی دژنراتیو: فرسودگی تدریجی تاندون، معمولاً در افراد میانسال یا ورزشکاران.

پیشگیری:

• گرم کردن مناسب قبل از ورزش

• کشش منظم عضلات ساق پا

• کفش مناسب

• پرهیز از افزایش ناگهانی شدت تمرین

تاندون آشیل چه می‌کند؟

تاندون آشیل وظیفه انتقال نیروی عضلات پشت ساق پا (به‌ویژه عضلات دوقلو و نعلی) به استخوان پاشنه را دارد. این نیرو باعث حرکت پا به سمت پایین می‌شود، که به آن خم شدن کف‌پایی (plantar flexion) می‌گویند.

کارکردهای اصلی تاندون آشیل:

1. راه رفتن و دویدن: کمک می‌کند پاشنه از زمین بلند شود و بدن به جلو حرکت کند.

2. پریدن: نیروی انقباض عضلات ساق پا از طریق تاندون به پا منتقل می‌شود و باعث پرش می‌گردد.

3. ایستادن روی پنجه: به شما اجازه می‌دهد روی نوک انگشتان بایستید.

4. کنترل حرکات هنگام فرود آمدن: در زمان فرود از پله یا پرش، تاندون آشیل نقش ترمزکننده دارد.

بدون عملکرد صحیح تاندون آشیل، حرکت مؤثر پا ممکن نیست و فعالیت‌های روزمره مثل راه رفتن یا بالا رفتن از پله به‌شدت مختل می‌شود.

علل پارگی تاندون آشیل

پارگی تاندون آشیل معمولاً بر اثر فشار یا کشش ناگهانی و شدید بر این تاندون رخ می‌دهد، به‌ویژه زمانی که عضله ساق پا به‌سرعت منقبض شود. این آسیب می‌تواند جزئی یا کامل باشد.

مهم‌ترین علل پارگی تاندون آشیل:

1. فعالیت‌های ورزشی شدید یا ناگهانی:

   • دویدن، پریدن یا تغییر جهت سریع (مثل در فوتبال، بسکتبال، تنیس).

   • بازگشت به ورزش بعد از یک دوره بی‌تحرکی.

2. افزایش سن (به‌ویژه بین ۳۰ تا ۵۰ سالگی):

   • تاندون با افزایش سن خاصیت کشسانی خود را از دست می‌دهد و آسیب‌پذیرتر می‌شود.

3. عدم گرم‌کردن یا کشش مناسب قبل از ورزش

4. مصرف برخی داروها:

   • کورتیکواستروئیدها (تزریق در نزدیکی تاندون).

   • آنتی‌بیوتیک‌های فلوروکینولون مثل سیپروفلوکساسین.

5. پوشیدن کفش نامناسب یا سطوح لغزنده هنگام ورزش

6. ضربه مستقیم به پشت ساق پا یا پاشنه

7. اختلالات ساختاری یا ضعف عضلانی

   • مثلاً عضلات ساق ناهماهنگ یا سفت می‌توانند فشار بیشتری به تاندون وارد کنند.

علائم پارگی:

• صدای «تق» یا «پاره شدن» ناگهانی

• درد شدید در پشت ساق یا پاشنه

• ناتوانی در ایستادن روی پنجه پا یا راه رفتن عادی

• تورم و کبودی

اگر شک دارید که تاندون آشیل‌تان آسیب دیده، مراجعه سریع به پزشک یا متخصص ارتوپدی ضروری است.

علائم پارگی تاندون پشت ساق پا

علائم پارگی تاندون آشیل (تاندون پشت ساق پا) معمولاً ناگهانی و مشخص هستند. این پارگی می‌تواند کامل یا جزئی باشد، اما حتی در موارد جزئی نیز فرد معمولاً دچار ناتوانی در حرکت طبیعی می‌شود.

علائم رایج پارگی تاندون آشیل:

1. صدای ناگهانی “تق” یا “پاره شدن”:
   اغلب افراد هنگام پارگی صدایی شبیه شکستن چیزی را در پشت ساق خود احساس یا حتی می‌شنوند.

2. درد شدید و ناگهانی در پشت ساق یا پاشنه:
   معمولاً مانند ضربه مستقیم با چوب یا سنگ احساس می‌شود.

3. ناتوانی در راه رفتن طبیعی یا ایستادن روی پنجه پا:
   فرد نمی‌تواند پاشنه را از زمین بلند کند یا روی پنجه‌ها بایستد.

4. تورم و کبودی:
   معمولاً در ناحیه پایین ساق پا یا اطراف پاشنه.

5. فرو رفتگی یا شکاف قابل لمس در محل تاندون (بالای پاشنه):
   پزشک با لمس می‌تواند متوجه قطع تاندون شود.

6. ضعف در خم کردن کف‌پایی پا (پایین آوردن پا):
   به‌ویژه هنگام تلاش برای پریدن یا فشار دادن پا به پایین.

تست بالینی معروف:

• تست تامپسون (Thompson test):
  وقتی که فرد روی شکم می‌خوابد و پزشک عضله ساق را فشار می‌دهد، اگر پا حرکت نکند، احتمال پارگی تاندون زیاد است.

مراحل و دلایل آسیب و پارگی تاندون آشیل

دلایل ایجاد پارگی تاندون آشیل می تواند موارد مختلفی را شامل شود که مهمترین آنها شامل :

1. خصوصیت ذاتی تاندون در جنس ها و نژاد های مختلف
2. فعالیت های ورزشی متفاوت
3. عدم خونرسانی مناسب در تاندون
4. آسیب های مزمن تاندون آشیل
5. جنسیت
6. سن
7. در بعضی از متون استفاده خودسرانه از آنتی بیوتیکها و کاهش قدرت کشش تاندون نیز ذکر گردیده است.

در مراحل اولیه آسیب تاندون آشیل ممکن است شخص در حین تمرین و یا حتی پس از آن مقداری درد در آشیل احساس نماید که به گذر زمان می تواند تبدیل به توده متورم و سفت در بافت خود آشیل باشد. در موارد شدیدتر با پارگی کامل ممکن است که شخص احساس ضربه ناگهانی در پشت ساق نماید به نحوی که حتی صدای آن را دیگران نیز که نزدیک میباشند بشنوند.

عوامل خطرساز در پارگی تاندون آشیل

عوامل متعددی می‌توانند خطر پارگی تاندون آشیل را افزایش دهند. این عوامل ممکن است به سن، سبک زندگی، داروها یا شرایط زمینه‌ای مربوط باشند.

🏃‍♂️ فعالیت‌های بدنی و ورزشی:

• ورزش‌هایی با دویدن، پریدن یا توقف و تغییر جهت ناگهانی (مثل فوتبال، بسکتبال، تنیس).

• تمرین شدید بدون آمادگی بدنی یا گرم‌کردن مناسب.

• بازگشت سریع به ورزش پس از دوره استراحت یا آسیب‌دیدگی.

👴 سن و جنسیت:

• سن ۳۰ تا ۵۰ سال: بیشترین شیوع پارگی در این بازه دیده می‌شود.

• مردان: خطر پارگی در مردان بیشتر از زنان است (حدود ۵ برابر).

💊 داروها:

• آنتی‌بیوتیک‌های فلوروکینولون (مانند سیپروفلوکساسین، لووفلوکساسین): باعث ضعف و پارگی تاندون می‌شوند.

• کورتیکواستروئیدها: تزریق موضعی یا مصرف خوراکی می‌تواند باعث تضعیف ساختار تاندون شود.

🥿 کفش و زمین نامناسب:

• پوشیدن کفش ورزشی فرسوده یا بدون پشتیبانی کافی از پاشنه.

• تمرین روی سطوح سخت یا لغزنده.

🦶 ساختار و وضعیت فیزیکی:

• کوتاهی یا سفتی عضلات ساق پا.

• کاهش انعطاف‌پذیری تاندون با افزایش سن.

• صافی کف پا یا مشکلات ساختاری در مچ پا.

🚬 سبک زندگی ناسالم:

• سیگار کشیدن (باعث کاهش جریان خون به تاندون‌ها).

• اضافه وزن یا چاقی (افزایش فشار بر تاندون آشیل).

تشخیص پارگی تاندون آشیل

 

پزشک شما در هنگام معاینه ساق شما را از نظر تورم و حساسیت دردناک در برابر لمس بررسی می کند.در بسیاری موارد پارگی کامل تاندون پزشک می تواند فاصله ی خالی را در مسیر تاندون لمس کند.

ممکن است او از شما بخواهد که روی صندلی بنشینید و پای خود را آویزان کنید یا به روی شکم روی تخت معاینه بخوابید و پای خود را از انتهای تخت آویزان کنید.  اگر در مورد وسعت آسیب تاندون آشیل شک وجود داشته باشد ممکن است پزشک شما در خواست سونوگرافی یا MRI بکند.

درمان پارگی تاندون آشیل پا

 

درمان پارگی تاندون آشیل پا به دو روش اصلی انجام می‌شود: درمان غیرجراحی و درمان جراحی. انتخاب روش مناسب به شدت پارگی، سن، سطح فعالیت فرد و شرایط جسمانی کلی او بستگی دارد.

✅ درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه):

مناسب برای:
افراد مسن‌تر، کم‌تحرک یا کسانی که ریسک جراحی برایشان بالاست.

مراحل درمان:

1. بی‌حرکت‌سازی پا:
   استفاده از گچ، آتل یا بوت طبی (walker boot) که مچ پا را در حالت خم‌شده نگه می‌دارد تا دو سر تاندون به هم نزدیک شوند.

2. استفاده از عصا:
   برای جلوگیری از فشار روی پا در هفته‌های اول.

3. فیزیوتراپی تدریجی:
   پس از چند هفته بی‌حرکتی، تمرینات کششی و تقویتی برای بازیابی قدرت و انعطاف‌پذیری آغاز می‌شود.

✅ مزایا: بدون عوارض جراحی
❌ معایب: احتمال بیشتر برای پارگی مجدد یا ضعف عملکردی نسبت به جراحی

🔧 درمان جراحی:

مناسب برای:
افراد جوان، فعال یا ورزشکارانی که نیاز به بازگشت سریع و مطمئن به فعالیت دارند.

روش انجام:

• جراح دو سر تاندون پاره‌شده را با بخیه به هم متصل می‌کند.

• گاهی از تقویت‌کننده‌های بافتی یا بخیه‌های مخصوص استفاده می‌شود.

بعد از عمل:

• بی‌حرکتی پا برای ۲–۴ هفته

• سپس شروع تدریجی فیزیوتراپی (تا حدود ۴–۶ ماه برای بازگشت به عملکرد کامل)

✅ مزایا: کاهش احتمال پارگی مجدد، قدرت بازگشتی بهتر
❌ معایب: خطر عفونت، آسیب عصبی یا سفتی مفصل

⏱ مدت زمان بهبودی:

• درمان غیرجراحی: حدود ۴ تا ۶ ماه

• درمان جراحی: معمولاً ۴ تا ۵ ماه برای فعالیت روزمره و بیشتر برای ورزش

پیشگیری از پارگی تاندون آشیل

 

پیشگیری از پارگی تاندون آشیل تا حد زیادی ممکن است، به‌ویژه با رعایت نکات ساده در فعالیت‌های ورزشی و سبک زندگی. هدف، کاهش فشار ناگهانی یا مزمن روی تاندون و تقویت عضلات و انعطاف‌پذیری آن ناحیه است.

✅ راه‌های مؤثر برای پیشگیری از پارگی تاندون آشیل:

1. گرم‌کردن مناسب قبل از ورزش

• ۵ تا ۱۰ دقیقه فعالیت سبک (مانند راه رفتن یا دویدن آرام)

• افزایش جریان خون و آمادگی عضلات برای فعالیت

2. کشش منظم عضلات ساق پا

• انجام حرکات کششی مخصوص عضلات دوقلو و نعلی (gastrocnemius و soleus)

• کشش ایستا برای ۱۵ تا ۳۰ ثانیه، ۲–۳ بار در روز یا قبل/بعد از ورزش

3. افزایش تدریجی شدت تمرینات

• از زیاد کردن ناگهانی مسافت، سرعت یا وزن خودداری کنید (قانون 10% در هفته)

4. استفاده از کفش ورزشی مناسب

• کفشی با پشتیبانی خوب از پاشنه و قوس پا

• تعویض کفش‌های فرسوده به‌موقع

5. تقویت عضلات ساق پا

• تمرینات تقویتی مانند بالا رفتن از پله، اسکات ساق پا، تمرینات تعادلی

6. پرهیز از ورزش روی سطوح سخت یا لغزنده

• تمرین روی زمین صاف و مناسب برای کاهش ریسک زمین خوردن یا فشار بیش‌ازحد

7. مدیریت وزن بدن

• کاهش وزن اضافی می‌تواند فشار وارد بر تاندون را کاهش دهد

8. پرهیز از مصرف بی‌دلیل داروهای پرخطر برای تاندون

• مانند آنتی‌بیوتیک‌های فلوروکینولون یا تزریق‌های مکرر کورتون

کلام آخر

پارگی تاندون آشیل اغلب به‌دلیل ترکیبی از عوامل فیزیکی، سنی، دارویی و سبک زندگی رخ می‌دهد. ورزش‌های شدید، افزایش سن، داروهای خاص و ضعف عضلات ساق پا از مهم‌ترین عوامل خطر این آسیب هستند. با آگاهی از این عوامل و رعایت اقدامات پیشگیرانه مانند گرم‌کردن مناسب، کشش عضلات و استفاده از کفش مناسب، می‌توان احتمال پارگی این تاندون حیاتی را به‌طور چشمگیری کاهش داد.