علل آرتروز زانو : آرتروز بیماری است که طی آن بافت غضروفی بین مفاصل فرسایش می یابد. با فرسایش و تحلیل رفتن بافت غضروفی ، استخوان ها به یکدیگر نزدیک شده و سایش پیدا می کنند ، علاوه بر این مفصل خاصیت جذب فشار را نیز تا حدود زیادی از دست می دهد.
ساییدگی استخوان ها به زانودرد، ورم مفصل، خشکی و بی حرکتی و کاهش توانایی حرکتی مفصل و گاهی تشکیل زائده های استخوانی و تغییر شکل مفصل منجر می شود.اکثر موارد زانو به شکل پرانتزی در می آید. بالا رفتن سن عامل مهم موثر در ابتلا به بیماری آرتروز زانو است .
با این حال بسیاری از افراد جوان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
در این مقاله سعی شده به سوالات شما در مورد ارتروز زانو پاسخ داده شود ، این که آرتروز و ساییدگی زانو چیست ؟ چه علائمی دارد ؟ و برای درمان ساییدگی زانو چه می توان کرد ؟ در ادامه به بررسی علل آرتروز زانو می پردازیم تا انتهای مقاله با کلینیک کلینیک فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.
علل آرتروز زانو
علل آرتروز زانو (Osteoarthritis of the knee) بسیار متنوعاند و به عوامل مختلفی بستگی دارند. این بیماری معمولاً ناشی از ساییدگی و تخریب تدریجی غضروف مفصل زانو است. در ادامه مهمترین علل آرتروز زانو را توضیح میدهم:
1. افزایش سن
با بالا رفتن سن، بافت غضروفی تحلیل میرود و احتمال ایجاد آرتروز زانو افزایش مییابد. این یکی از مهمترین علل آرتروز است.
2. وزن زیاد (چاقی)
اضافه وزن باعث افزایش فشار روی مفصل زانو میشود. به ازای هر کیلوگرم وزن اضافه، فشار وارد بر زانو چند برابر میشود.
3. سابقه خانوادگی و ژنتیک
وجود سابقه آرتروز در خانواده میتواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.
4. آسیبها و ضربههای قبلی به زانو
آسیبهای ورزشی یا تصادفها میتوانند به غضروف یا استخوان زانو آسیب بزنند و زمینهساز آرتروز شوند (مثلاً پارگی رباط صلیبی یا مینیسک).
5. استفاده بیش از حد یا فشار مکرر به زانو
فعالیتهایی که شامل خم و راست شدن زیاد زانو، نشستن طولانی به حالت چمباتمه یا حمل بار سنگین هستند، خطر ابتلا را افزایش میدهند.
6. ناهنجاریهای ساختاری
بدشکلیهایی مثل پای پرانتزی یا ضربدری میتوانند باعث فشار غیرطبیعی به مفصل زانو شوند.
7. التهابهای مزمن یا بیماریهای مفصلی
مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس که میتوانند باعث آسیب ثانویه به مفصل شوند.
علائم و نشانه های آرتروز زانو
علائم و نشانههای آرتروز زانو معمولاً به تدریج ظاهر میشوند و با پیشرفت بیماری شدت میگیرند. در ادامه شایعترین علائم را توضیح میدهم:
✅ علائم و نشانههای آرتروز زانو
1. درد زانو
-
شایعترین علامت است.
-
در ابتدا معمولاً هنگام فعالیت (مثل بالا رفتن از پله یا پیادهروی طولانی) ظاهر میشود.
-
با پیشرفت بیماری، ممکن است در حالت استراحت نیز درد وجود داشته باشد.
2. سفتی مفصل (بهویژه صبحها)
-
احساس خشک شدن یا سفت شدن زانو پس از بیدار شدن از خواب یا نشستن طولانی.
-
معمولاً کمتر از 30 دقیقه طول میکشد.
3. تورم زانو
-
به دلیل التهاب مفصل یا تجمع مایع مفصلی.
-
ممکن است زانو گرمتر از حالت عادی باشد.
4. صدای تقتق یا ساییده شدن (crepitus)
-
هنگام خم یا صاف کردن زانو ممکن است صدای ساییده شدن یا ترکیدن شنیده یا احساس شود.
5. کاهش دامنه حرکت
-
زانو به سختی خم یا صاف میشود.
-
ممکن است زانو قفل کند یا احساس “گرفتگی” شود.
6. ناتوانی در راه رفتن یا انجام فعالیتهای روزمره
-
راه رفتن، نشستن، ایستادن طولانی یا استفاده از پلهها مشکل میشود.
7. تغییر شکل زانو
-
در مراحل پیشرفته ممکن است زانو تغییر شکل دهد (مثلاً به صورت پرانتزی یا ضربدری).
8. ضعف عضلات اطراف زانو
-
به دلیل کاهش استفاده و تحرک، عضلات ران ضعیف میشوند که میتواند درد را تشدید کند.
علت ها و دلایل علل آرتروز زانو
آرتروزمفصل زانو ممکن است بر اثر آسیبی که شخص مدت ها پیش دیده است به وجود آید . همچنین ممکن است بر اثر کشیدگی عضلات یا فشار آوردن بیش از حد به زانو به دفعات زیاد در طول سالها به وجود آید . آسیب هایی مانند شکستگی زانو و کشیدگی و پارگی لیگامنت ها می تواند منجر به تحلیل رفتن بافت غضروفی درون زانو شود . البته تمامی موارد ابتلا به آرتروز زانو به اسیب هایی که شخص در گذشته دیده است مربوط نمی شود . دانشمندان معتقدند بر اثر عوامل ژنتیکی برخی از افراد بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آرتروز زانو هستند. اضافه وزن نیز ارتباط نزدیکی با آرتروز زانو دارد. کم کردن تنها پنج کیلو از وزن می تواند تا 50 درصد احتمال ابتلا به آرتروز زانو را کاهش دهد.
نقرس اختلالی است که باعث درد شدید ناگهانی، تورم و قرمزی مفاصل و بافت نرم میشود. خوشبختانه حملات عارضهی نقرس با استفاده از دارو درمانی و درمانهای فیزیوتراپی قابل کنترل و معالجه خواهند بود.
چگونگی تشخیص آرتروز زانو
تشخیص آرتروز زانو ترکیبی از بررسی شرح حال بیمار، معاینه بالینی، و انجام آزمایشهای تصویربرداری و گاهی آزمایشهای آزمایشگاهی است. در ادامه به مراحل اصلی تشخیص اشاره میکنم:
🧪 ۱. شرح حال بیمار
پزشک ابتدا سوالاتی در مورد علائم زیر میپرسد:
-
زمان شروع درد
-
شدت و نوع درد (مثلاً درد با حرکت یا در حال استراحت)
-
وجود سفتی صبحگاهی
-
فعالیتهایی که درد را تشدید یا کاهش میدهند
-
سابقه آسیب یا جراحی زانو
-
سابقه خانوادگی آرتروز
🩺 ۲. معاینه بالینی
پزشک زانو را از نظر موارد زیر بررسی میکند:
-
تورم یا تجمع مایع مفصلی
-
حساسیت به لمس
-
کاهش دامنه حرکتی
-
تغییر شکل زانو
-
صدای تقتق یا ساییدگی
-
قدرت عضلات اطراف مفصل (بهخصوص عضلات ران)
🖼️ 3. تصویربرداری
✅ رادیوگرافی ساده (X-ray)
-
شایعترین روش تشخیص است.
-
علائم قابل مشاهده:
-
کاهش فاصله مفصلی (نشاندهنده تخریب غضروف)
-
وجود استئوفیت (زائدههای استخوانی)
-
سختی یا فشردگی استخوان زیر غضروف
-
تغییر شکل مفصل
-
✅ MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
-
در موارد خاص و برای بررسی بافتهای نرم (مثل مینیسک، رباطها یا آسیبهای اولیه غضروف) استفاده میشود.
-
معمولاً برای تشخیص اولیه آرتروز لازم نیست، مگر در موارد پیچیده.
🧫 4. آزمایشهای خون یا مایع مفصلی (در برخی موارد)
-
برای افتراق بین آرتروز (استئوآرتریت) و بیماریهای التهابی مثل آرتریت روماتوئید یا نقرس.
-
گاهی مایع مفصلی با سوزن خارج میشود (آرتروسنتز) و بررسی میشود.
🧑⚕️ نتیجهگیری:
تشخیص آرتروز زانو معمولاً با شرح حال دقیق، معاینه فیزیکی و عکس ساده از زانو قابل انجام است. آزمایشهای پیشرفته فقط در موارد خاص لازم میشوند.
راه ها و روش های درمان آرتروز زانو
همانطور که گفته شد آرتروز زانو درمان قطعی ندارد اما با روش ها موثر بسیاری می توان کاملا آن را کنترل و علائم ناشی از آن را برطرف کرد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش مهمی در درمان غیر جراحی ساییدگی زانو دارد. هدف اصلی فیزیوتراپی آموزش دادن به بیمار در نحوه کنترل کردن علائم و بالا بردن سلامت زانو هایش می باشد. بیمار درطی درمان های فیزیوتراپی می آموزد که با ورزش زانو درد چگونه درد زانوی خود را با تکنیک هایی مانند استراحت ، گرما درمانی، حرکات اصلاحی و … تسکین دهد.
فیزیوتراپیست پس از بررسی علامت ها می تواند برنامهی مناسبی برای درمان بیمار انتخاب کند. خدماتی مانند الکتروتراپی و اولتراسوند، تکار، لیزر، طب سوزنی ،ماساژتراپی ،کامپرشن تراپی و منوال تراپی در تخصصی ترین فیزیوتراپی زنجان میتواند به کاهش درد و التهاب ناحیه کمک نموده، همچنین باعث افزایش سرعت ترمیم قسمت آسیب دیده شوند.
برای افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو درمان آرتروز زانو با ورزش ، تمرینات و حرکات اصلاحی مخصوص انجام می شود.
دارو درمانی وغضروف سازها
داروهای زیادی برای درمان ارتروز زانو وجود دارند، از آن جایی که افراد واکنش های متفاوتی به انواع دارو نشان می دهند، پزشک به طور مداوم با بیمار خود در تعامل خواهد بود تا بتواند نوع دارو و دوز ایمن و موثر را برای درمان آرتروز زانوی بیمار خود تشخیص دهد و تجویز کند .داروی مسکن غیر مخدر و داروهای ضد التهاب معمولا اولین داروهایی هستند که در مراحل اولیه درمان آرتروز زانو تجویز می شوند. ساده ترین نوع این مسکن ها ( که به صورت بدون نسخه نیز قابل تهیه است) استامینوفن می باشد. نوع دیگری از داروها که در تسکین درد آرتروز زانو موثرند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می باشند . نمونه های رایج این دارو ها که با نام NSAID شناخته می شوند ، ایبوبروفن و ناپروکسن هستند .
کورتیکواستروئید ها (کورتیزون)
این داروها مواد ضدالتهاب بسیار قوی هستند که می توان هم به صورت خوراکی و هم تزریق مستقیم به مفصل آن را استفاده کرد. تزریق کورتیزون به مفصل موجب تسکین چشم گیر درد و التهاب می شود. البته به علت عوارض جانبی احتمالی که این دارو دارد، پزشک تعداد تزریقات این دارو در طی یکسال را برای بیمار محدود خواهد کرد.
تزریق ژل به زانو
مایع مفصلی درون زانو دارای ماده ای به نام هیالورونیک اسید می باشد که باعث ایجاد چسبندگی و غلیظ شدن مایع مفصلی و بالا رفتن خاصیت ارتجاعی و جذب فشار در مفصل می شود. در افراد مبتلا به آرتروز زانو تولید ماده ی هیالورونیک اسید کاهش میابد و غلظت این ماده در مفصل زانو کمتر از میزان عادی است که باعث می شود مایع مفصلی کتر حالت ژله ای خود را داشته باشد و کمتر اصطحکاک مفصل را کاهش داده و ضربه و فشار وارد شده به مفصل را کنترل کند.
در روش تزریق ژل به زانو در طی سه هفته ، سه بار ماده ای حاوی اسید هیالورونیک به مفصل زانو تزریق می شود تا اصطحکاک و سایش مفصلی را کاهش دهد و به خاصیت جذب شوک و ضربه در مفصل زانو کمک کند. تزریق ژل به زانو برای مدت حداقل شش تا نه ماه علائم ناشی از علت آرتروز زانو را از بین می برد. در صورتی که علائم دوباره عود کنند می توان تزریق را دوباره تکرار کرد. درصد موفقیت این درمان حتی در موارد بسیار شدید آرتروز زانو ، بسیار بالا است .
تزریق پی آر پی
در این روش ده سی سی از خون بیمار را گرفته شده و داخل سانتریفوژ قرار می دهیم و پلاکتهای خون را از قسمتهای دیگر خون جدا می کنیم و در شرایط استریل به منطقه مورد نظر تزریق می کنیم. پلاکتها دارای خواص زیر هستند:
- خاصیت ضد التهابی و در نتیجه کاهش ورم و درد بیمار
- تاثیر روی بافت های بدن از طریق فاکتور های رشد و ترمیم بافتی لذا در پارگی رباط ها و تاندونها و صدمه به بافتهای نرم و غضروف می تواند اثرات ترمیمی داشته باشد.
زانو بند طبی مخصوص
زانو بند هایی مخصوصی برای کاهش بار وارد شده به زانو وجود دارند که برای افراد مبتلا به ساییدگی مفصل زانو طراحی شده اند . معمولا در آرتروز زانو ، یک طرف از غضروف زانو بیشتر تحلیل میرود و فرسایش میابد که باعث می شود زاویه ی بین استخوان ران و ساق پا غیر طبیعی شود و این دو استخوان در یک سمت ( همان سمتی که غضروف آسیب بیشتری دیده است) سایش بیشتری روی هم داشته باشند. زانو بند مخصوص از طریق تغییر زاویه بین استخوان ساق و ران پا ، فشار وارد شده به مفصل زانو را کاهش می دهد و باعث کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو می شود.
تصاویر اشعه ایکس از زانو به خوبی فاصله بین استخوان ران و ساق پا در نواحی مختلف مفصل را نشان می دهد. پزشک شما با استفاده از این تصاویر می تواند مشخص کند که استفاده از بریس مخصوص برای شما می تواند مفید باشد یا نه و با توجه به وضعیت شما و محل آسیب دیدگی غضروف، زانو بند مخصوص شرایط مفصل زانوی شما را تجویز کند.
کفش و کفی طبی و وسایل کمکی
استفاده از کفی های طبی مخصوص که شوک وارد شده به پا را جذب می کنند می توانند تاثیر زیادی در کاهش فشار وارد شده به مفصل زانو داشته باشند.
در موارد آرتروز خفیف نیز یک کفی یا پد مخصوص پاشنه برای بیمار تجویز می شود .
استفاده از نوار های درمانی کششی که بر روی عضلات چسبیده می شوند تاثیر زیادی در کاهش درد ناشی از آرتروز زانو دارند. تکنیک های مختلفی برای زدن این چسب های مخصوص بر روی زانو وجود دارد. پزشک یا فیزیوتراپیست روش و نحوه انجام این کار را با توجه به شرایط بیمار ، به او آموزش می دهد. البته ممکن است در مواردی پوست بیمار به نوار کششی حساسیت نشان دهد که در این موارد این روش درمانی تجویز نمی شود.
روش های درمانی مکمل و غضروف سازها
انجام برخی روش های درمانی مکمل مانند استفاده از پمادها ی مخصوص حاوی کپساسین ، انجام درمان طب سوزنی و استفاده از مکمل های غذایی ( حاوی گلوکوز آمین و کوندراتین و SMAe ) نیز در کنار سایر روش های درمانی گفته شده می تواند موثر باشد.
اوزون درمانی
برای انواع مختلفی ازدردهای ماهچه ایبه علت آرتروز زانو مفید است.با استفاده از اوزون تراپی آرتروز زانو ترکیبی ازاوزون،پروکائین،ویتامین بی 12 ومواد دیگردربافت های نرم یا لیگامنت ها یا تاندون هایی که به استخوان زانو یا مفاصل دیگر متصل شده است برای درمان ارتروز زانو تزریق میشود. این تزریق درمفصل متورم انجام میشود و باعث درمان تورم وسپس افزایش جریان خون میشود و رسوبات فیبری را تحریک میکند تا باعث شود سلولها با کمک این رسوبات بافت های مفصل آسیب دیده را ترمیم کنند. میزان بالایی از مواد غیرفعالی که در اتم های اکسیژن موجود در اوزون پیدا شده است زمانیکه با مواد مفید وبی خطراوزون ترکیب شوند بی خطر هستند وباعث درمان آرتروز زانو و التهابات مفاصل میشوند و میتواند به عنوان یک عامل تاثیرگذار محسوب شود.
عمل جراحی
در صورتیکه هیچ کدام از روش های درمانی غیر جراحی کمکی به کاهش علائم ناشی از آرتروز زانو نکند انجام جراحی زانو تجویز می شود.بیمارانی که تخریب کامل غضروف مفصلی دارند و یا انحراف زانو بصورت پرانتزی و یا ضربدری شدید پیدا می کننند جراحی تنها راه درمان خواهد بود.
انواع روشهای جراحی آرتروز زانو
- اصلاح انحراف زانوی پرانتزی یا ضربدری
- آرتروسکوپی
- تعویض مفصل یا آرتروپلاستی
کلام آخر
آرتروز زانو نتیجه تعامل پیچیدهای از عوامل مختلف است که شامل افزایش سن، چاقی، آسیبهای قبلی زانو، ناهنجاریهای ساختاری، و سابقه خانوادگی میشود. درک دقیق این علل به ما کمک میکند تا با اتخاذ سبک زندگی سالم، کنترل وزن، و مراقبت از مفاصل، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهیم یا روند پیشرفت آن را کند کنیم. تشخیص بهموقع و درمان مناسب نیز نقش مهمی در حفظ کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد. بنابراین، توجه به علل زمینهای آرتروز زانو، گامی مهم در جهت پیشگیری و درمان مؤثر آن به شمار میرود.