علت تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان: تاخیر حرکتی (motor delay) یک نوع اختلال رشدی است که باعث می شود کودکان کم سن و سال نسبت به همسالان خود دارای کم توانی یا ناتوانی های حرکتی باشند.

کاردرمانی تاخیر حرکتی کمک زیادی به تقویت مهارت های حرکتی کودکان و جلوگیری از تشدید مشکلات حرکتی در کودکانی که به هر دلیل دچار تاخیر در مراحل رشد هستند ، می کند.

همزمان که کودک رشد می کند مهارت های مختلفی همچون نشستن ، چهار دست و پار راه رفتن و … را به تدریج می آموزد ، در صورتی که هریک از این مهارت ها در زمان مناسب در کودک ایجاد نشود تاخیر رشدی در کودک رخ داده و نیازمند خدمات توانبخشی با کاردرمانی کودکان است.

این مهارت ها، به عنوان مراحل رشدی در کودک شناخته می شود و تاخیر در هریک از این مهارت ها موجب بروز مشکلات حرکتی و عقب ماندن کودک نسبت به همسالان خود می شود که این وضعیت می تواند منجر به بروز مشکلات جدی در سنین بزرگسالی شود. در ادامه به بررسی علت تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان می پردازیم تا انتهای مقاله با فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.

بیشتر بخوانید: علت پای ضربدری در کودکان

علت تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان

تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان (Motor Delay) زمانی رخ می‌دهد که کودک نتواند در زمان مورد انتظار، مهارت‌های حرکتی متناسب با سن خود را کسب کند. مهارت‌های حرکتی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• حرکات درشت (Gross motor skills) مانند نشستن، خزیدن، ایستادن و راه رفتن

• حرکات ظریف (Fine motor skills) مانند گرفتن اشیا با انگشتان، چیدن مکعب‌ها یا استفاده از قاشق

در ادامه دلایل شایع تأخیر حرکتی آورده شده‌اند:

---

🔹 دلایل شایع تأخیر حرکتی

1. مشکلات عضلانی یا عصبی

   • فلج مغزی (Cerebral Palsy)

   • آتروفی عضلانی نخاعی (SMA)

   • دیستروفی عضلانی (Muscular Dystrophy)

   • نوروپاتی‌ها و میوپاتی‌ها

2. تاخیر رشدی کلی (Global Developmental Delay)

   • کودک نه تنها در حرکات، بلکه در مهارت‌های شناختی، گفتاری و اجتماعی نیز تأخیر دارد.

3. اختلالات ژنتیکی

   • سندرم داون، سندرم رت، سندرم پرادر ویلی و دیگر اختلالات کروموزومی.

4. کمبود تحریک محیطی یا روانی

   • کودک در محیطی بزرگ می‌شود که فرصت کافی برای حرکت، بازی و کشف محیط ندارد.

5. عوامل پری‌ناتال (قبل و حین تولد)

   • زایمان زودرس

   • آسیب مغزی هنگام زایمان

   • کمبود اکسیژن (هیپوکسی)

   • عفونت‌های مادرزادی مانند سیتومگالوویروس یا توکسوپلاسموز

6. بیماری‌های متابولیک یا تغذیه‌ای

   • کمبود شدید ویتامین D (منجر به نرمی استخوان)

   • اختلالات تیروئیدی

7. مسمومیت با سرب یا فلزات سنگین

   • در صورت تماس کودک با محیط‌های آلوده

---

🔍 علائم هشداردهنده تأخیر حرکتی

برخی نشانه‌ها که نیاز به ارزیابی تخصصی دارند:

---

✅ اقدامات لازم در صورت مشاهده تأخیر

• ارجاع به متخصص اطفال یا رشد کودک

• ارزیابی فیزیوتراپی و کاردرمانی

• در صورت لزوم، ارجاع به متخصص مغز و اعصاب کودکان یا ژنتیک

• انجام آزمایش‌های تصویربرداری مغز (مثل MRI) یا آزمایش‌های خونی در صورت نیاز

رشد حرکتی شامل دو نوع حرکات درشت وحرکات ظریف می باشد:

تأخیر در حرکات درشت زمانی است که کودک رشد حرکتی متناسب با سن مثل غلت زدن، خزیدن ، راه رفتن و یا انجام سایر فعالیت های حرکتی درشت را بدست نیاورده باشد. فعالیت های حرکتی درشت حرکاتی هستند که از بازوها ، پاها و تنه استفاده می کند.

فعالیت های حرکتی ریز حرکات کوچک مانند نگه داشتن مداد یا چیدن اشیاء کوچک را شامل می شود. کودکان می توانند تاخیر در مهارت های حرکتی درشت، مهارت های حرکتی ظریف یا هر دو را داشته باشند.

علت تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان:

• تأخیر حرکتی در نوزادان ممکن است به علت اختلالات ژنتیکی ایجاد شود. ناهنجاری های ژنتیکی مثل سندروم داون یا بیماری هایی مثل اوتیسم می تواند باعث تأخیر تکاملی نوزادان شوند. عوامل محیطی زیر نیز در تأخیر حرکتی نوازدان موثر هستند:
• مسمومیت با سرب و مواد سمی دیگر در قبل یا بعد از تولد
• بیماری های مادر مثل ابتلا به عفونتهای مختلف در طول بارداری
• بیماریهای نوزاد مثل تب شدید و تشنج نوزاد، دیستروفی عضلانی، فلج مغزی یا ضربه به سر بعد از تولد
• مشکلات زایمانی مثل ضربه به سر نوزاد موقع تولد
• کمبود اکسیژن رسانی به مغز
• نارس به دنیا آمدن یا تولد زودرس
• همچنین، در سنین بالاتر، کم کاری غدۀ تیروئید در کودکان نیز می تواند علت تأخیر حرکتی آنها باشد.

بیشتر بخوانید: دلیل پرانتزی شدن پای کودکان

 

علائم تأخیر رشدی کودکان:

علائم تأخیر رشدی کودکان ممکن است در جنبه‌های مختلف رشد کودک دیده شوند، از جمله رشد حرکتی، زبانی و گفتاری، شناختی (ذهنی)، اجتماعی-عاطفی و خودمراقبتی. تأخیر در یک یا چند زمینه می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال رشدی یا شرایط پزشکی زمینه‌ای باشد.

در ادامه، علائم تأخیر رشدی به تفکیک حوزه‌های رشد آورده شده‌اند:

---

 1. علائم تأخیر در رشد حرکتی (درشت و ظریف)

• عدم توانایی در نگه داشتن سر تا پایان 3 ماهگی

• غلت نزدن تا پایان 6 ماهگی

• نشستن بدون کمک تا پایان 9 ماهگی

• راه نرفتن تا پایان 18 ماهگی

• استفاده نکردن مساوی از دو طرف بدن (مثلاً فقط یک دست یا پا)

• دشواری در گرفتن اشیا یا استفاده از انگشتان

---

 2. علائم تأخیر در رشد زبانی و گفتاری

• عدم پاسخ به صدا یا نام تا 6 ماهگی

• نداشتن غان‌وغون یا صداهای اولیه تا 9 ماهگی

• نگفتن اولین کلمات تا 15 ماهگی

• استفاده نکردن از دو کلمه ترکیبی (مثل «مامان بیا») تا 2 سالگی

• ناتوانی در درک دستورات ساده یا اشاره‌ها

• لکنت یا اختلال تلفظ شدید در سنین بالاتر

---

 3. علائم تأخیر در رشد شناختی (ذهنی)

• دشواری در یادگیری مهارت‌های ساده

• ناتوانی در حل مسائل ابتدایی (مثل پازل ساده تا 2–3 سالگی)

• عدم علاقه به بازی‌های تقلیدی یا تعاملی

• ناتوانی در تمرکز برای مدت کوتاه متناسب با سن

• فراموشی زیاد نسبت به مهارت‌های قبلاً آموخته‌شده

---

 4. علائم تأخیر در رشد اجتماعی و عاطفی

• نداشتن تماس چشمی تا 3 ماهگی

• لبخند نزدن اجتماعی تا پایان 3 ماهگی

• نداشتن علاقه به تعامل با دیگران یا بازی‌های گروهی

• عدم واکنش عاطفی (مثلاً به آغوش یا نوازش)

• رفتارهای تکراری، چرخیدن، تکان دادن دست‌ها (ممکن است نشانه اوتیسم باشد)

---

 5. علائم تأخیر در مهارت‌های خودیاری (Self-care)

• ناتوانی در استفاده از قاشق یا فنجان در حدود 2 سالگی

• عدم کنترل ادرار و مدفوع پس از 4 سالگی

• ناتوانی در لباس پوشیدن یا درآوردن لباس ساده در سنین پیش‌دبستانی

---

🧠 چه زمانی باید نگران شد؟

اگر کودک در چند زمینه رشد تأخیر دارد، یا یکی از علائم زیر را نشان دهد، بهتر است فوراً به پزشک اطفال یا روان‌شناس کودک مراجعه کنید:

• از دست دادن مهارت‌هایی که قبلاً داشته (مثل توقف در گفتار یا راه رفتن)

• علائم اوتیسم (عدم تماس چشمی، تأخیر در گفتار، رفتارهای تکراری)

• شل بودن یا سفت بودن بیش از حد عضلات

• عدم علاقه به تعامل یا بازی با دیگران

بیشتر بخوانید: علت راه رفتن روی پنجه پا در کودک

تاخیر حرکتی چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان نیازمند یک ارزیابی جامع توسط تیم پزشکی است. تشخیص دقیق نه‌تنها کمک می‌کند علت زمینه‌ای مشخص شود، بلکه برای شروع درمان مناسب و به‌موقع نیز حیاتی است.

در ادامه، مراحل و ابزارهای رایج برای تشخیص تأخیر حرکتی آورده شده‌اند:

---

✅ مراحل تشخیص تأخیر حرکتی در کودکان

---

1. شرح حال دقیق (Anamnesis)

پزشک اطلاعات زیر را از والدین می‌پرسد:

• تاریخچه بارداری و زایمان (زایمان زودرس، مشکلات حین زایمان)

• سابقه خانوادگی بیماری‌های ژنتیکی یا عصبی

• زمان رسیدن به مهارت‌های رشدی قبلی (نشستن، غلت زدن، راه رفتن)

• وجود هرگونه بیماری یا عفونت در نوزادی

• میزان و نوع فعالیت کودک در خانه

---

2. معاینه بالینی و ارزیابی رشدی

پزشک یا متخصص رشد، وضعیت کودک را بررسی می‌کند:

• تن عضلانی (Muscle tone): شل بودن (هیپوتونی) یا سفتی (هایپرتونی)

• رفلکس‌های نوزادی: مثل رفلکس مورو، گریپ، بابینسکی

• الگوهای حرکتی: مثل خزیدن، نشستن، ایستادن، حرکات هماهنگ دست و پا

• تعادل و هماهنگی (coordination)

• استفاده از دو طرف بدن: بررسی تقارن

---

3. آزمون‌های استاندارد غربالگری رشد

برخی آزمون‌های رایج که ممکن است استفاده شوند:

---

4. آزمایش‌های تشخیصی در صورت نیاز

اگر پزشک مشکوک به علت زمینه‌ای باشد، ممکن است اقدامات زیر انجام شود:

🧠 تصویربرداری مغز:

• MRI مغز → بررسی آسیب‌های مغزی، فلج مغزی، اختلالات ساختاری

• CT scan (در برخی موارد)

🧬 آزمایش ژنتیک:

• اگر اختلالات کروموزومی یا ژنتیکی (مثل سندرم داون، SMA) مشکوک باشد.

🩺 آزمایش خون و متابولیک:

• بررسی کمبودهای ویتامینی، اختلالات تیروئیدی، اختلالات متابولیک مادرزادی

⚡ نوار عصب و عضله (EMG / NCV):

• بررسی بیماری‌های عضلانی یا عصبی مانند میوپاتی یا نوروپاتی

---

5. نظر تخصصی تیم درمان

در صورت نیاز، کودک ممکن است به یکی یا چند نفر از متخصصین زیر ارجاع شود:

• متخصص مغز و اعصاب کودکان

• فیزیوتراپیست کودکان

• کاردرمانگر (کاردرمانی رشدی)

• متخصص رشد و تکامل کودک (Developmental Pediatrician)

• روان‌شناس کودک (در موارد تأخیر چندگانه)

---

✍️ جمع‌بندی

تشخیص تأخیر حرکتی یک فرآیند چندمرحله‌ای است که با بررسی‌های بالینی، آزمون‌های رشدی، و گاه آزمایش‌های تخصصی همراه است. تشخیص زودهنگام و مداخله به‌موقع، نقش کلیدی در بهبود مهارت‌های حرکتی و کاهش عوارض آینده دارد.

بیشتر بخوانید … درد پاشنه پا : کمبود ویتامین ها و ریز مغذی ها

درمان تاخیر حرکتی درکودکان و نوزادان

درمان تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان نیازمند رویکردی دقیق، گام‌به‌گام، و متناسب با سن، علت تأخیر، و توانایی‌های فعلی کودک است. درمان‌های مؤثر می‌توانند به رشد مهارت‌های حرکتی درشت (مثل نشستن و راه رفتن) و ظریف (مثل گرفتن اشیا) کمک کنند.

---

✅ درمان تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان به تفکیک سن

👶 1. در نوزادان (۰ تا ۱۲ ماه)

اهداف درمان:

• تقویت کنترل سر و تنه

• شروع حرکات پایه مثل غلتیدن، خزیدن و نشستن

روش‌ها:

• فیزیوتراپی ملایم: تمرین‌های حرکتی ساده برای کنترل سر و تنه

• تحریک حسی – حرکتی: ماساژ ملایم، تماس پوست‌به‌پوست، بازی با بافت‌ها و صداهای مختلف

• تشویق به بازی دمر (Tummy time): برای تقویت عضلات گردن، پشت و شانه

• حرکات کمک‌شده: تمرین غلت زدن، کمک به نشستن با تکیه‌گاه

• ارزیابی توسط متخصص رشد کودک در صورت عدم پیشرفت

---

👧 2. در کودکان نوپا (۱ تا ۳ سال)

اهداف درمان:

• تقویت مهارت‌های راه رفتن، ایستادن، بالا رفتن از پله، گرفتن اشیا

روش‌ها:

• فیزیوتراپی منظم برای آموزش ایستادن، حفظ تعادل، راه رفتن با کمک

• کاردرمانی حرکتی ظریف برای بهبود گرفتن مداد، قاشق و ساخت پازل

• وسایل کمک حرکتی: مثل کفش طبی، بریس پا، واکر کودک در صورت نیاز

• بازی‌های حرکتی ساده در خانه (پرش، دویدن، لگو بازی)

• تشویق به خودمراقبتی: آموزش غذا خوردن با قاشق، لباس پوشیدن ساده

---

🛠️ روش‌های درمان تخصصی

1. فیزیوتراپی کودکان

تمرکز بر بهبود قدرت عضلانی، هماهنگی، تعادل، و الگوی صحیح حرکت.

2. کاردرمانی (Occupational Therapy)

تمرکز بر مهارت‌های حرکتی ظریف و فعالیت‌های زندگی روزمره (ADLs)

3. آب‌درمانی (Hydrotherapy)

تمرین در آب برای کاهش فشار روی مفاصل و کمک به حرکت‌های بهتر.

4. تحریک چندحسی (Sensory Integration)

برای کودکانی که به لمس، حرکت یا صداها بیش از حد حساس یا بی‌تفاوت هستند.

5. آموزش والدین برای تمرینات خانگی

با تمرین‌های روزانه کوتاه (۱۰–۱۵ دقیقه)، کودک در محیط امن خانه تقویت می‌شود.

---

💊 درمان دارویی (در صورت نیاز)

اگر تأخیر حرکتی به دلایل پزشکی مثل فلج مغزی، اسپاسم عضلانی یا کمبود ویتامین‌ها باشد، دارو تجویز می‌شود:

---

🧑‍⚕️ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودک:

• تا ۴ ماهگی کنترل سر ندارد

• تا ۶ ماهگی نمی‌غلتد

• تا ۹ ماهگی نمی‌نشیند

• تا ۱۸ ماهگی راه نمی‌رود

• در حرکاتش عدم تقارن یا شل بودن یا سفتی زیاد عضلات دیده شود

حتماً به پزشک متخصص اطفال یا رشد و تکامل مراجعه شود.

---

✨ نکات طلایی برای والدین

•  با کودک بازی فعال داشته باشید
•  او را تشویق به حرکت و کشف محیط کنید
•  تمرینات ساده را در قالب بازی انجام دهید
•  از مقایسه کودک با دیگران خودداری کنید
•  پیگیر درمان و جلسات توانبخشی باشید

---

بیشتر بخوانید: دلیل پرانتزی شدن پای کودکان

علل بروز تاخیر رشدی و حرکتی در کودکان چیست؟

بعضی از کودکان بعداً به نقاط عطف حرکتی خود می رسند و مشکلی وجود ندارد. وقتی تأخیر حرکتی به دلیل یک مشکل پزشکی باشد، ممکن است مشکل مربوط به عضلات کودک و یا یک اختلال هماهنگی باشد. زمانی که مغز و دست ها در کار با هم مشکلی دارند اختلال هماهنگی روی می دهد که به این حالت دیس پراکسی گفته می شود.

محققان به طور دقیق نمی دانند که چه عواملی باعث بروز این مشکلات حرکتی می شود اما برخی از احتمالات عبارتند از:

• زایمان زودرس که می تواند باعث رشد کندتر عضلات شود.
• اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون
• اختلالات عصبی عضلانی شایع مانند بیماری دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی
• مشکلات رشدی مانند اوتیسم
• کاهش قدرت انگشت و بازو
• تأخیرهای شناختی
• مشکلات بینایی

برای کاردرمانی تأخیر حرکتی کودکان از روشهای زیر برای توانبخشی استفاده می شود:

بیشتر بخوانید: منوال تراپی

تمرینات ورزشی

کاردرمانگران از تمرینات سرگرم کننده و بازی های مناسب کودکان استفاده می کنند. انجام این تمرینات به بهبود موارد زیر کمک می کند:

• تعادل و هماهنگی بهتر
• موفقیت در گرفتن اشیا
• افزایش دامنه حرکتی اندامها
• افزایش تحرک کودک
• کمک به راه رفتن

همچنین تمرینات کششی که کاردرمانگر برای کودک انجام می دهد، در طویل کردن عضلات، رفع اسپاسم عضله و کشش مفاصل سفت بسیار موثر است. این تمرینات برای سینه خیز رفتن و غلت زدن نوزاد بسیار مناسب است چرا که به کودکان کمک می کنند حرکات خود را با کیفیت بهتری انجام دهند یا حرکات جدیدتر و متنوع تری را بیاموزند.

بیشتربخوانید …. آناتومی بدن

آب درمانی کودکان

آب درمانی برای کودکان دارای تأخیر حرکتی، به ریلکس شدن و رفع گرفتگی عضلات و مفاصل سفت شده آنها کمک می کند. به علاوه آب درمانی برای تحرک بیشتر و راحتتر کودکان بسیار مفید است.

استفاده از بریس مخصوص

اگر کودک دچار اختلالات ساختاری باشد که روی حرکت او تاثیر منفی دارد، کاردرمانگر کودکان از بریس یا آرتزهای مخصوص برای بهبود عملکرد مفاصل و پوسچر بدن کودک استفاده می کند.

بازی درمانی

در تمرینات کاردرمانی کودکان اوتیسم و کار درمانی سندروم داون بازی های الکترونیکی کودک را به حرکت کردن تشویق می کند. بدون رقیب بودن و دیده نشدن توسط همسالان باعث می شود، کودکانی که اختلال حرکتی دارند، تمایل بیشتری به این بازی ها نشان دهند. بازیهای الکترونیکی به بهبود توانایی حرکتی کودکان و اعتماد به نفس آنها کمک می کنند.

کلام آخر

بسیاری از عوامل ژنتیکی و محیطی رشد کودک را شکل می دهد و می تواند به تأخیر در رشد آنها منجر شود. حتی زنانی که بارداری سالم دارند و مراقبت های مناسب در دوران بارداری و بعد از آن اخذ می کنند ، می توانند فرزندانی با تاخیر در رشد داشته باشند.

اگرچه اشاره کردن به عوامل تأخیر دشوار است ، اما بسیاری از خدمات درمانی و پشتیبانی موجود برای مدیریت تأخیرهای رشد وجود دارد. اگر می بینید فرزندتان علائم تاخیر در رشد را نشان می دهد ، حتما با پزشک خود صحبت کنید.