نوروپاتی آسیب عصبی است که می‌تواند باعث گزگز، بی‌حسی و سایر احساس‌ها، اغلب در پاها و دست‌ها شودنوروپاتی یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است پزشکان معتقدند این اتفاق می افتد زیرا شیمی درمانی به سلول های سالم از جمله اعصاب آسیب می زندشیمی درمانی می تواند به اعصابی که بر احساس و حرکت دست و پا تأثیر می گذارد آسیب برساندپزشکان این وضعیت را نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی می نامند. در ادامه به بررسی آیا نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی قابل پیشگیری است؟ می پردازیم تا انتهای مقاله با فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.

آیا نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی قابل پیشگیری است؟

نوروپاتی ناشی از شیمی‌درمانی (Chemotherapy-Induced Peripheral Neuropathy یا CIPN) یکی از عوارض شایع و گاه ناتوان‌کننده برخی داروهای شیمی‌درمانی است، به‌ویژه داروهایی مانند:

• پلاتین‌ها (مثل سیس‌پلاتین و اکسالی‌پلاتین)

• آلکالوئیدهای وینکا (مثل وین‌کریستین)

• تاکسان‌ها (مثل پاکلیتاکسل و دوکسیتاکسل)

• مهارکننده‌های پروتئازوم (مثل بورتزومیب)

آیا قابل پیشگیری است؟

پیشگیری کامل از CIPN در حال حاضر امکان‌پذیر نیست، اما برخی اقدامات می‌توانند خطر را کاهش دهند یا شدت علائم را کم کنند:

---

✅ اقدامات پیشگیرانه و مدیریتی:

1. تنظیم دوز دارو و برنامه درمانی
   کاهش دوز، فاصله‌گذاری بیشتر بین جلسات یا تغییر دارو در صورت بروز علائم اولیه.

2. شناسایی زودهنگام علائم
   پایش مداوم بیمار از نظر علائمی مانند بی‌حسی، سوزش، مورمور شدن یا ضعف عضلانی. تشخیص زودهنگام کلیدی است.

3. درمان‌های حمایتی و مکمل:

   • داروهای مکمل مانند ویتامین B6 یا B12 (در برخی موارد مفید هستند، ولی شواهد علمی قوی در همه بیماران وجود ندارد)

   • آلفا لیپوئیک اسید (ضد اکسیدان، با شواهد محدود)

   • گلوتامین خوراکی (در برخی مطالعات کمک‌کننده بوده)

   • اکسی‌کاربازپین، گاباپنتین یا دولوکستین (بیشتر برای مدیریت علائم، نه پیشگیری)

4. پیشگیری با استفاده از سرد کردن (Cryotherapy):
   در برخی بیماران استفاده از دستکش و جوراب یخ حین شیمی‌درمانی با تاکسان‌ها برای کاهش جریان دارو به اعصاب محیطی نتایج امیدوارکننده‌ای داشته است.

5. پرهیز از مصرف همزمان داروهایی با اثرات نوروتوکسیک
   مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد صرع.

6. ورزش‌های سبک و فیزیوتراپی
   می‌تواند به بهبود گردش خون و عملکرد اعصاب کمک کند.

---

جمع‌بندی:

🔹 پیشگیری کامل ممکن نیست، اما با پایش دقیق، درمان حمایتی، تنظیم دارو و مداخلات غیردارویی می‌توان احتمال بروز نوروپاتی یا شدت آن را کاهش داد.

درمان های نوروپاتی

درمان نوروپاتی محیطی (از جمله نوروپاتی ناشی از شیمی‌درمانی) عمدتاً با هدف کاهش علائم انجام می‌شود، چون درمان علت زمینه‌ای همیشه ممکن نیست. تمرکز اصلی روی کنترل درد، بی‌حسی، سوزش، و اختلالات عملکردی است.

در ادامه، مهم‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان نوروپاتی را بر اساس گروه‌های دارویی معرفی می‌کنم:

---

 ۱. داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCAs)

• آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین

• اثربخش در کاهش درد نوروپاتیک

• ⚠️ عوارض: خواب‌آلودگی، خشکی دهان، افزایش وزن، مشکلات قلبی (در سالمندان باید با احتیاط استفاده شود)

---

 ۲. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین–نوراپی‌نفرین (SNRIs)

• دولوکستین (Duloxetine) – بهترین شواهد برای نوروپاتی شیمی‌درمانی دارد

• ونلافاکسین (Venlafaxine)

• کمک به کاهش درد، با عوارض کمتر از TCAs

---

 ۳. داروهای ضد صرع (آنتی‌اپی‌لپتیک‌ها)

• گاباپنتین (Gabapentin)

• پره‌گابالین (Pregabalin)

• مؤثر در کنترل درد سوزشی و مورمور شدن

• ⚠️ عوارض: خواب‌آلودگی، سرگیجه، افزایش وزن، ورم

---

 ۴. مسکن‌ها (آنالژزیک‌ها)

• استامینوفن یا NSAIDs: معمولاً در درد خفیف

• ترامادول یا مورفین (در موارد شدید): فقط در دردهای مقاوم، به‌طور موقتی

---

 ۵. کرم‌ها و داروهای موضعی

• کرم کاپسایسین (فلفل تند): درد را با تخلیه نوروپپتیدها کاهش می‌دهد

• لیدوکائین موضعی (پچ یا ژل)

• مفید برای دردهای موضعی و کمتر سیستمیک

---

 ۶. مکمل‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها (در بعضی موارد):

تأثیرشان هنوز به‌طور قطعی اثبات نشده، اما گاهی توصیه می‌شوند:

• ویتامین B1، B6، B12

• آلفا لیپوئیک اسید

• استیل‌ال‌کارنیتین

• گلوتامین

---

📌 نکات مهم:

• انتخاب دارو بستگی به شدت علائم، بیماری‌های همراه، سن بیمار، و سایر داروهای مصرفی دارد.

• درمان باید به‌تدریج شروع شود و بر اساس تحمل بیمار تنظیم شود.

• درمان غیردارویی (فیزیوتراپی، تحریک الکتریکی عصب – TENS، طب سوزنی) نیز می‌تواند مکمل باشد.

درمان غیر دارویی نوروپاتی

درمان‌های غیردارویی نوروپاتی، به‌ویژه نوروپاتی محیطی (چه دیابتی، چه ناشی از شیمی‌درمانی یا سایر علل)، نقش مهمی در کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی، و جلوگیری از پیشرفت بیماری دارند. این روش‌ها می‌توانند به‌تنهایی یا همراه با داروها استفاده شوند.

در ادامه، مهم‌ترین درمان‌های غیردارویی را دسته‌بندی کرده‌ام:

---

✅ ۱. فیزیوتراپی و توان‌بخشی

• تمرینات تقویتی و تعادلی
  کمک به پیشگیری از افتادن، افزایش قدرت عضلات و حفظ عملکرد حرکتی

• تحریک الکتریکی عصب (TENS)
  نوعی دستگاه پالس الکتریکی که به پوست وصل می‌شود و ممکن است درد نوروپاتی را کاهش دهد

• ماساژ درمانی
  گاهی در کاهش تنش و بهبود گردش خون مؤثر است

---

✅ ۲. درمان‌های تغذیه‌ای و مکملی

• رژیم غذایی متعادل و سرشار از:

  • ویتامین‌های گروه B (به‌ویژه B1، B6، B12)

  • آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین C، E، آلفا لیپوئیک اسید)

  • منیزیم و روی

• پرهیز از:

  • الکل (که نوروپاتی را تشدید می‌کند)

  • قند بالا (در دیابت)

---

✅ ۳. تحریک مغناطیسی و تکنولوژی‌های نوین

• تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)
  به‌ویژه در درد نوروپاتیک مقاوم به درمان

• نور درمانی (LED Therapy)
  گاهی برای تسریع بازسازی عصبی استفاده می‌شود

---

✅ ۴. طب سوزنی (Acupuncture)

• برخی مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند به کاهش درد، مورمور شدن و بی‌حسی کمک کند – به‌ویژه در نوروپاتی دیابتی و شیمی‌درمانی.

---

✅ ۵. مدیریت روانی و ذهن‌آگاهی

• مدیتیشن، تمرین تنفس عمیق، یوگا
  کاهش اضطراب و استرس ناشی از درد مزمن

• درمان شناختی رفتاری (CBT)
  برای بیماران دچار درد مزمن و افسردگی ناشی از نوروپاتی

---

✅ ۶. پوشش‌ها و وسایل محافظتی

• استفاده از کفش مناسب، جوراب بدون درز، کفی طبی

• پیشگیری از زخم، آسیب یا سوختگی در بیماران با بی‌حسی

---

📌 نکات مهم:

• درمان غیردارویی باید شخصی‌سازی شده و زیر نظر پزشک یا متخصص طب فیزیکی انجام شود.

• ترکیب چند روش (مثلاً فیزیوتراپی + مکمل تغذیه‌ای + طب سوزنی) معمولاً مؤثرتر از استفاده از یک روش است.

درمان های طبیعی نوروپاتی

اگرچه روش مطمئنی برای پیشگیری از نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی وجود ندارد، اما داروهای طبیعی ممکن است علائم را تسکین دهند. ضروری است قبل از استفاده از هر گونه درمان طبیعی، حتی مکمل های بدون نسخه که ادعا می کنند ایمن و طبیعی هستند، با پزشک صحبت کنید تا مطمئن شوید که در درمان اختلال ایجاد نمی کنند.

لوسیون ها

برخی از لوسیون ها ممکن است علائم را کاهش دهند. افراد می توانند کرم های ملایمی را آزمایش کنند که بعید است پوست را تحریک کنند. ماساژ نواحی دردناک با لوسیون نیز ممکن است کمک کند.

ورزش

ورزش می تواند جریان خون را در دست ها و پاها افزایش دهد و ممکن است باعث تسکین موقت درد شود. یک مطالعه نشان داد که ورزش علائمی مانند گزگز و بی حسی در دست ها و پاها را در برخی از افراد مبتلا به سرطان سینه بهبود می بخشد. افراد باید در مورد تمریناتی که برای آنها بهترین است با پزشک خود صحبت کنند. فعالیت های کم تاثیر، مانند شنا، ایروبیک کم تاثیر یا یوگا، ایمن ترین گزینه ها هستند.

ویتامین ها

برخی تحقیقات نشان می دهد که کمبود ویتامین ممکن است نوروپاتی ناشی از شیمی درمانی را بدتر کند.

نوروپاتی چقدر شایع است؟ چه کسانی به نوروپاتی مبتلا می شوند؟

نوروپاتی محیطی (Peripheral Neuropathy) یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی است که می‌تواند افراد با شرایط مختلف را درگیر کند.

---

📊 شیوع نوروپاتی چقدر است؟

شیوع نوروپاتی بستگی به علت زمینه‌ای و گروه جمعیتی دارد، اما به‌طور کلی:

• در جمعیت عمومی:
  حدود 2 تا 7 درصد از افراد به نوعی نوروپاتی مبتلا هستند.

• در افراد بالای 55 سال:
  شیوع به حدود 8 تا 10 درصد می‌رسد.

• در بیماران دیابتی (نوع 1 و 2):
  تا 50 درصد از بیماران در طول زندگی دچار نوعی نوروپاتی می‌شوند.

• در بیماران دریافت‌کننده شیمی‌درمانی:
  تا 70 درصد ممکن است دچار نوروپاتی شوند (بسته به دارو، دوز و طول درمان)

• در بیماران مبتلا به HIV، کمبود ویتامین B12 یا مصرف مزمن الکل نیز شیوع بالاست.

---

👥 چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به نوروپاتی هستند؟

1. بیماران دیابتی

نوروپاتی دیابتی شایع‌ترین نوع است، به‌ویژه در افرادی با کنترل قند ضعیف یا طولانی‌مدت.

2. افراد تحت شیمی‌درمانی

بویژه با داروهایی مثل پاکلیتاکسل، سیس‌پلاتین، وین‌کریستین، بورتزومیب

3. سالمندان

با افزایش سن، خطر تخریب اعصاب و ضعف گردش خون بیشتر می‌شود.

4. افراد با کمبود ویتامین‌ها

کمبود B12، B1، B6، ویتامین E

5. افراد الکلی

مصرف مزمن الکل باعث کمبود تغذیه‌ای و سمی‌شدن اعصاب محیطی می‌شود.

6. افراد با بیماری‌های خودایمنی یا التهابی

مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندرم گیلن‌باره

7. افراد با سابقه خانوادگی نوروپاتی ارثی

مانند بیماری شارکو-ماری-توث (CMT)

8. بیماران با نارسایی کلیه یا کبد مزمن

مواد زائد در بدن روی عملکرد اعصاب اثر می‌گذارند.

---

📌 نتیجه‌گیری:

نوروپاتی بسیار شایع است و می‌تواند به دلایل متنوعی ایجاد شود. تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند از پیشرفت علائم و آسیب‌های دائمی جلوگیری کند.

علائم آسیب به اعصاب محیطی در شیمی درمانی

علائم نوروپاتی محیطی وابسته به عصب درگیر می باشد. در همه بیماران یکسان نبوده و ممکن است هر بیماری یک یا چند علائم را داشته باشد. به طور کلی علائم آسیب به اعصاب محیطی در اثر شیمی درمانی را می توان به شرح زیر تفسیر کرد:

• دردی که ممکن است گاهی به صورت تیر کشیدن رخ دهد و گاهی در تمام بدن گسترش یابد.
• احساس سوزن سوزن شدن دست ها و حس شوک یا برق در انتهای انگشتان
• از دست حس که می تواند با عدم لمس اشیا و یا ناتوانی در تشخیص گرما و سرما باشد.
• افتادن یا عدم تعادل در هنگام راه رفتن.
• حساس شدن به لمس یا فشار
• کاهش و از دست دادن عضلات
• ضعف های عضلانی
• مشکل بلع
• یبوست
• درد هنگام ادرار

کاردرمانی

کاردرمانی در نوروپاتی ها نقش موثری در کاهش درد ، حفظ و بهبود تحرک و ایجاد تغییرات لازم در شیوه زندگی دارد و از این جهات به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک زیادی می کند.

کاردرمانگران می توانند منابع ارزشمندی برای کمک به افراد در کاهش درد نوروپاتیک ، حفظ تحرک و ایجاد تغییرات لازم در شیوه زندگی باشندمتخصص کاردرمانی در منزل ممکن است با فردی کار کند که علائم آن باعث اختلال در عملکرد کار و سایر فعالیت های معمول روزانه می شود.

نمرین درمانی برای نوروپاتی

تمرین‌درمانی (Exercise Therapy) یکی از مؤثرترین و کم‌هزینه‌ترین راهکارهای کمکی در درمان نوروپاتی محیطی است. ورزش منظم می‌تواند به:

• بهبود جریان خون به اعصاب

• تقویت عضلات

• افزایش تعادل و پیشگیری از افتادن

• کاهش درد و بی‌حسی

• بهبود خلق‌وخو و کاهش استرس

---

✅ انواع تمرین‌های مناسب برای نوروپاتی

🟡 1. تمرینات هوازی (ایروبیک)

💡 هدف: بهبود جریان خون، کنترل قند خون، تقویت قلب و ریه

مثال‌ها:

• پیاده‌روی سبک تا متوسط (۲۰–۳۰ دقیقه، ۳–۵ بار در هفته)

• دوچرخه‌سواری ثابت

• شنا یا حرکات در آب گرم (در صورت در دسترس بودن)

---

🟡 2. تمرینات تعادلی و هماهنگی

💡 هدف: جلوگیری از زمین‌خوردن و افزایش کنترل حرکتی

مثال‌ها:

• ایستادن روی یک پا (با تکیه به صندلی)

• راه رفتن پاشنه به پنجه (Heel-to-Toe Walk)

• استفاده از توپ تعادلی یا BOSU (زیر نظر فیزیوتراپیست)

---

🟡 3. تمرینات قدرتی (با وزن بدن یا وزنه‌های سبک)

💡 هدف: جلوگیری از تحلیل عضله و تقویت پاها و دست‌ها

مثال‌ها:

• بلند شدن از روی صندلی و نشستن (بدون کمک دست)

• اسکات سبک

• پرس دیوار با دست‌ها

• تمرین‌های با کش‌های مقاومتی

---

🟡 4. تمرینات کششی و انعطاف‌پذیری

💡 هدف: کاهش خشکی مفاصل و گرفتگی عضلات

مثال‌ها:

• کشش عضله ساق پا

• کشش عضلات پشت ران (همسترینگ)

• کشش دست‌ها، مچ و شانه‌ها

---

📌 نکات مهم در تمرین‌درمانی برای نوروپاتی:

• همیشه با گرم‌کردن ۵ دقیقه‌ای و در پایان با سرد کردن پایان دهید.

• از کفش مناسب و سطوح ایمن استفاده کنید.

• در صورت بی‌حسی پا، مراقب آسیب یا زخم باشید (نظارت روزانه)

• افزایش شدت تمرین تدریجی باشد

• بهتر است در ابتدا تمرین‌ها زیر نظر فیزیوتراپیست یا مربی توانبخشی انجام شود.

کلام آخر

اگرچه پیشگیری کامل از نوروپاتی ناشی از شیمی‌درمانی هنوز به‌طور قطعی امکان‌پذیر نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که با رویکردهای مناسب می‌توان خطر بروز آن را کاهش داد یا شدت علائم را کم کرد. اقدامات پیشگیرانه مانند تنظیم دوز دارو، پایش علائم، استفاده از برخی داروهای حمایتی، روش‌هایی مانند سرد کردن اندام‌ها (Cryotherapy) و درمان‌های مکمل، همگی می‌توانند در مدیریت این عارضه مؤثر باشند. بنابراین، آگاهی بیماران و تیم درمانی و مداخله به‌موقع، نقش کلیدی در کاهش عوارض و حفظ کیفیت زندگی بیماران تحت شیمی‌درمانی دارند.