کیفوز، یا قوز پشتی، انحنای غیرطبیعی ستون فقرات است که می‌تواند در دوران کودکی و نوجوانی به‌ویژه در ناحیه بالای پشت (قسمت قفسه سینه) ایجاد شود. این بیماری می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله وضعیت نادرست بدن، نقایص مادرزادی، بیماری‌های عصبی-عضلانی، یا شرایط خاص مانند بیماری شوئرمن. کیفوز در کودکان معمولاً به‌طور غیرطبیعی ستون فقرات را به سمت جلو منحرف می‌کند و در صورتی که تشخیص و درمان به‌موقع صورت نگیرد، می‌تواند بر روی وضعیت بدن، حرکت، و حتی سلامت روان کودک تأثیر بگذارد. بنابراین، شناخت علل این اختلال و شناسایی علائم آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به بررسی علت ابتلا به کیفوز در دوران کودکی می پردازیم تا انتهای مقاله با فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.
علت ابتلا به کیفوز در دوران کودکی
کیفوز (قوز پشت) در دوران کودکی به دلایل مختلفی می‌تواند ایجاد شود. این اختلال باعث انحنای غیرطبیعی به سمت جلو در ناحیه فوقانی ستون فقرات می‌شود و اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند به مشکلات ساختاری و عملکردی منجر شود.
📌 علل اصلی کیفوز در کودکان:
1. کیفوز وضعیتی (Postural Kyphosis):
-
شایع‌ترین نوع کیفوز در کودکان و نوجوانان
-
به دلیل وضعیت نامناسب بدن هنگام نشستن یا ایستادن (مثلاً نشستن طولانی با شانه‌های خمیده)
-
اغلب بدون درد است و در دختران نوجوان بیشتر دیده می‌شود
2. بیماری شوئرمن (Scheuermann’s disease):
-
اختلال رشد مهره‌ها که باعث می‌شود مهره‌ها به‌جای شکل مستطیلی، به شکل گوه‌ای رشد کنند
-
معمولاً در نوجوانی ظاهر می‌شود (سنین ۱۰ تا ۱۵ سال)
-
نسبت به نوع وضعیتی شدیدتر و دردناک‌تر است
3. نقایص مادرزادی ستون فقرات (Congenital Kyphosis):
-
به علت نقص در شکل‌گیری مهره‌ها در دوران جنینی
-
می‌تواند به مرور زمان پیشرفت کند و نیاز به جراحی داشته باشد
4. بیماری‌های عصبی-عضلانی:
-
مانند فلج مغزی (CP)، دیستروفی عضلانی یا اسپینا بیفیدا
-
ضعف عضلات پشت باعث ناتوانی در نگه‌داشتن وضعیت صحیح ستون فقرات می‌شود
5. پوکی استخوان یا نرمی استخوان (راشیتیسم):
-
در اثر کمبود ویتامین D یا کلسیم در کودکان
-
باعث تضعیف استخوان‌ها و تغییر شکل ستون فقرات
6. آسیب‌دیدگی یا ضربه به ستون فقرات
⚠️ نکته مهم:
تشخیص زودهنگام و درمان کیفوز در کودکی بسیار مهم است تا از پیشرفت انحنا و بروز دردهای مزمن یا اختلالات حرکتی در آینده جلوگیری شود.
انواع کیفوز
کیفوز (قوز پشتی) بر اساس علت ایجاد، شدت، و سن شروع به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود. در ادامه، انواع رایج کیفوز را همراه با توضیح مختصر هر کدام معرفی کرده‌ام:
✅ 1. کیفوز وضعیتی (Postural Kyphosis):
-
شایع‌ترین نوع، به‌ویژه در نوجوانان
-
معمولاً به دلیل نشستن یا ایستادن نادرست و ضعیف بودن عضلات پشت
-
مهره‌ها ساختار طبیعی دارند
-
معمولاً بدون درد و قابل اصلاح با فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی
✅ 2. کیفوز شوئرمن (Scheuermann’s Kyphosis):
-
ناشی از ناهنجاری ساختاری در مهره‌ها (مهره‌های گوه‌ای شکل)
-
معمولاً در نوجوانی (سنین ۱۰ تا ۱۵ سال) شروع می‌شود
-
ممکن است همراه با درد، سفتی و قوز دائمی‌تر باشد
-
در موارد شدید نیاز به بریس یا حتی جراحی دارد
✅ 3. کیفوز مادرزادی (Congenital Kyphosis):
-
در نتیجه نقص هنگام تشکیل ستون فقرات در جنینی
-
مهره‌ها به‌درستی شکل نگرفته‌اند یا به‌هم جوش خورده‌اند
-
معمولاً از بدو تولد قابل مشاهده است
-
پیشرفت سریع‌تری دارد و اغلب نیاز به جراحی زودهنگام دارد
✅ 4. کیفوز ناشی از بیماری (Pathologic Kyphosis):
ممکن است بر اثر شرایط زمینه‌ای ایجاد شود، مانند:
-
پوکی استخوان (Osteoporosis):
شکستگی‌های فشاری مهره‌ها در سالمندان -
عفونت (مثل سل ستون فقرات)
-
تومورها یا سرطان‌های ستون فقرات
-
بیماری‌های عصبی-عضلانی (فلج مغزی، دیستروفی عضلانی)
✅ 5. کیفوز دژنراتیو (Degenerative Kyphosis):
-
در بزرگسالان یا سالمندان رخ می‌دهد
-
به علت فرسایش دیسک‌ها و مفاصل مهره‌ها با افزایش سن
-
همراه با درد مزمن، سفتی و محدودیت حرکتی
علائم ابتلا به کیفوز در دوران کودکی:
کیفوز در دوران کودکی می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد که بسته به نوع کیفوز و شدت آن، ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. در ادامه علائم رایج کیفوز در کودکان آورده شده است:
1. انحنای غیرطبیعی پشت (قوز پشتی):
-
علامت اصلی کیفوز: مشاهده یک انحنای زیاد در ناحیه بالای پشت (معمولاً در قسمت قفسه سینه)
-
در صورت مشاهده از طرفین، پشت کودک ممکن است به شکل قوز یا برجسته دیده شود.
2. درد در ناحیه کمر یا پشت:
-
در برخی از انواع کیفوز، به‌ویژه در موارد کیفوز شوئرمن، ممکن است کودک از درد یا سفتی در ناحیه پشت شکایت کند.
-
این درد معمولاً در طول فعالیت‌های فیزیکی، ورزش یا ایستادن طولانی‌مدت بیشتر می‌شود.
3. خستگی زودهنگام:
-
کودک ممکن است زودتر از حد معمول احساس خستگی کند، به‌ویژه هنگام نشستن یا ایستادن برای مدت طولانی.
-
این به‌دلیل فشار اضافه روی ستون فقرات و عضلات پشت است.
4. محدودیت حرکت:
-
در کیفوز شدید، ممکن است کودک نتواند به‌درستی خم شود یا به جلو یا عقب حرکت کند.
-
این محدودیت‌ها می‌تواند ناشی از فشار روی مفاصل و دیسک‌ها باشد.
5. تغییر در وضعیت بدن:
-
کودک ممکن است برای جبران انحنای ستون فقرات، بدن خود را به سمت جلو متمایل کند.
-
ممکن است شانه‌ها افتاده و وضعیت ایستادن کودک به‌طور کلی تغییر کند.
6. درد در ناحیه سینه (در کیفوز شدیدتر):
-
در برخی موارد، به‌ویژه در کیفوز شوئرمن، ممکن است درد در ناحیه قفسه سینه یا دنده‌ها نیز احساس شود، زیرا انحنای شدید می‌تواند به قفسه سینه فشار وارد کند.
7. عدم تقارن بدن:
-
در بعضی کودکان، انحنای ستون فقرات باعث می‌شود که یک طرف بدن بیشتر از طرف دیگر به سمت جلو برود، که ممکن است باعث عدم تقارن در شانه‌ها یا کمر شود.
8. عدم توانایی در حفظ وضعیت صحیح:
-
کودک ممکن است در حفظ وضعیت صحیح بدن خود مشکل داشته باشد، به‌ویژه هنگام نشستن یا راه رفتن.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
-
اگر کودک شما دچار انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات، درد مداوم یا مشکلات حرکتی شود، ضروری است که به پزشک متخصص مراجعه کنید.
-
تشخیص زودهنگام می‌تواند به درمان به موقع و جلوگیری از پیشرفت آسیب کمک کند.
بیشتر بخوانید: علت راه رفتن روی پنجه پا در کودک
نکته مهم این است:
در صورتی که کیفوز تحت درمان قرار نگیرد، به صورت پیش‌رونده‌ای تشدید می‌شود و ممکن است دردناک شده و باعث بدشکی و ابتلا به مشکلات ریوی شود. در صورت نیاز به انجام عمل جراحی، احتمال ابتلا به عوارض پس از عمل‌های جراحی مانند خونریزی، عفونت و آسیب‌دیدگی‌های عصبی بسیار ناچیز است.
درصد بسیار کمی از بیماران که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند به عمل‌های تکمیلی نیاز دارند که معمولاً به دلایل زیبایی است. کودکانی که سن آنها بیشتر است و نوجوانان ممکن است مشکلاتی در مورد تصور فردی از بدن خود داشته باشند که به قوز کمر آنها مرتبط است.
بیشتر بخوانید: نگهداری صحیح کوله پشتی
درمان:
درمان غیر جراحی
برای کودکانی که هنوز در حال رشد هستند و انحنای ستون فقرات کمتری دارند، ممکن است بریس پشتی به عنوان یک درمان غیرجراحی تجویز شود. بریس می تواند به کنترل انحنای ستون فقرات کودک شما کمک کند. فیزیوتراپی و داروهای ضد التهابی ممکن است همراه با بریس تجویز شوند تا دامنه حرکتی کودک شما افزایش یابد و همچنین درد یا ناراحتی کاهش یابد.
تمرینات ورزشی. اگر کیفوز کودک به دلیل دولادولا راه رفتن او ایجاد شده باشد می‌توان با انجام برخی تمرینات ورزشی، وضعیت بدنی وی را اصلاح نمود.
استفاده از بریس: اگر کودک شما هنوز در دوران رشد است ممکن است نیاز به استفاده از بریس داشته باشد.
- نوع بریس و ساعات استفاده روزانه از آن به شدت انحناء بستگی دارد.
- پزشک بریس را همگام با بهبود وضعیت دستکاری می‌کند.
- بریس معمولاً تا زمان متوقف شدن رشد و بلوغ اسکلتی بسته می‌شود
بیشتر بخوانید: علت پرانتزی شدن پا در بزرگسالی
درمان جراحی
زمانی که بریس کمر در کاهش سرعت پیشرفت منحنی موفقیت آمیز نباشد و کیفوز سفت یا پیشرونده بیش از 80 درجه تشخیص داده شود، ممکن است جراحی توصیه شود.
رایج ترین درمان های جراحی برای کیفوز عبارتند از:
- کاشت میله های رشد
- کاشت دنده های تیتانیوم پروتزی عمودی منبسط شونده (VEPTR)
- انجام همجوشی ستون فقرات
تعیین اینکه کدام جراحی برای کودک شما مناسب است، به سن و بلوغ اسکلتی فرزند شما و سایر ملاحظات پزشکی بستگی دارد.
میله های رشد و VEPTR
اگر فرزند شما هنوز در حال رشد است، کاشت میله های رشد یا کاشت دنده های تیتانیوم مصنوعی قابل انبساط عمودی (VEPTR) احتمالاً درمان توصیه شده خواهد بود.
میله های رشد سنتی ترین درمان هستند که در آن یک یا دو میله فلزی به پشت کودک وارد می شود. میله ها برای جلوگیری از آسیب رساندن به بافت رشد ستون فقرات زیر پوست قرار می گیرند و در دو نقطه بالا و پایین منحنی، به ستون فقرات متصل می شوند.
VEPTR یک درمان جدیدتر است که به طور خاص به عنوان یک درمان نجات دهنده برای سندرم نارسایی قفسه سینه ایجاد شد که در آن انحنای ستون فقرات کودک به شدت بر رشد ریه تأثیر می گذارد. در صورت عدم درمان، سندرم نارسایی قفسه سینه می تواند کشنده باشد. اگر کودک شما کیفوز و اسکولیوز زودرس دارد ، پزشکان احتمالاً کاشت VEPTR را توصیه می کنند.
در جراحی VEPTR، دنده‌های تیتانیوم قابل گسترش در پشت و قفسه سینه کودک شما کاشته می‌شوند و به ستون فقرات، دنده‌ها، لگن یا استخوان یقه متصل می‌شوند. VEPTR به اصلاح و تثبیت ستون فقرات منحنی کمک می‌کند و به دنده‌ها، ریه‌ها و ستون فقرات کودک شما اجازه می‌دهد تا رشد و تکامل کامل‌تری داشته باشند.
هر وسیله ای که کاشته می شود باید هر شش تا هشت ماه یکبار با رشد و بلوغ اسکلتی کودک شما (حدود 14 سالگی برای دختران و 16 سالگی برای پسران) گسترش یا افزایش یابد
بیشتر بخوانید: علائم صافی کف پا در کودکان
همجوشی ستون فقرات
اصلاح کیفوز و جراحی فیوژن ستون فقرات ممکن است در کودکان بزرگ‌تر توصیه شود، زمانی که میله‌های رشد در نظر گرفته نمی‌شوند (معمولاً بعد از 10 سالگی) یا پس از اصلاح دائمی و تثبیت ستون فقرات.
در جراحی فیوژن ستون فقرات، استخوان‌های خمیده غیرطبیعی ستون فقرات ممکن است با ایمپلنت‌های میله‌ای فلزی که برای اصلاح انحنا قرار داده شده است، مجدداً تراز شوند و اصلاح ستون فقرات با همجوشی ستون فقرات دائمی شود.
بیشتر بخوانید: تاثیر فیزیوتراپی در شکستگی جونز
تشخیص بیماری کیفوز (گوژپشتی)
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد سلامت عمومی سوال می‌کند. پزشک باید ستون فقرات را لمس کند تا نقاط حساس مشخص شود. برای بررسی علائم بیماری ستون فقرات پزشک باید تست‌های زیر را انجام دهد.
- تستی به نام خم‌شدن روبه‌جلو آدام وجود دارد که برای این بیماران انجام می‌شود. در این تست شخص باید دو پا را به هم بچسباند با زانوهای صاف به جلو خم شود و بازوها آویزان باشند. در این وضعیت شیب ستون فقرات دیده شده و تغییر شکل آن راحت‌تر قابل‌مشاهده است. همچنین در حالتی که شخص دراز کشیده است، باید انحنای کمر بررسی شود.
- اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن: درجه انحنا و میزان تغییر شکل مهره‌های ستون فقرات با اشعه ایکس مشخص می‌شود. اگر نیاز به تصویربرداری دقیق‌تر باشد، پزشک سی‌تی‌اسکن را تجویز می‌کند.
- ام‌آرآی: اگر پزشک احتمال عفونت یا تومور را در ستون فقرات بدهد، ام‌آرآی تجویز می‌شود.
- آزمایش‌های عصبی: در صورت وجود علائمی مانند بی‌حسی یا ضعف عضلانی برای بررسی تکانه‌های عصبی بین نخاع و اندام‌های دیگر این آزمایش انجام می‌شود.
- آزمایش تراکم استخوان: اگر تراکم استخوان کم باشد، گوژ پشتی بدتر می‌شود. به همین دلیل باید آزمایش پوکی استخوان انجام شود.
کلام آخر
کیفوز در دوران کودکی می‌تواند ناشی از ترکیب عوامل مختلفی باشد، از جمله وضعیت نامناسب بدن، اختلالات ژنتیکی یا مادرزادی، بیماری‌های خاص نظیر شوئرمن، و مشکلات ساختاری ستون فقرات. در حالی که در برخی موارد این اختلال به‌طور طبیعی با تغییرات سبک زندگی و درمان‌های غیرجراحی اصلاح می‌شود، در موارد شدیدتر نیاز به درمان‌های پزشکی و حتی جراحی وجود دارد. تشخیص زودهنگام و انجام اقدامات پیشگیرانه و درمانی به‌طور قابل توجهی می‌تواند از پیشرفت این بیماری جلوگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.