نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟ کندرومالاسی پاتلا (Chondromalacia patellae) یا نرمی کشکک زانو که با نام «زانوی دوندگان» نیز شناخته می شود، وضعیتی است که در آن غضروف موجود در سطح زیرین کشکک زانو تحلیل رفته و به اصطلاح نرم می گردد. این وضعیت در میان افراد جوان و ورزشکار شایع بوده و گاهی ممکن است در افراد مسن مبتلا به آرتروز زانو نیز رخ دهد. در این مقاله می خواهیم در مورد بیماری نرمی غضروف کشکک زانو، علت ایجاد، نشانه ها و روش های پیشگیری و درمان آن با شما صحبت کنیم.
کندرومالاسی اغلب اوقات به عنوان آسیب ناشی از استفاده بیش از حد در ورزش در نظر گرفته می شود و ممکن است به دنبال چند روز توقف تمرینات نتایج مثبتی در بهبود آن مشاهده گردد. در برخی موارد نیز علت کندرومالاسی، عدم قرارگیری صحیح محور زانو بوده و در نتیجه، به دنبال استراحت درد آن کاهش نمی یابد. علائم زانوی دوندگان شامل درد زانو و احساس سایش استخوان ها به هم بوده و گاهی نیز ممکن است کاملاً بدون علامت باشد. در چنین مواردی فرد هیچ گاه جهت درمان کندرومالاسی کشکک به پزشک مراجعه نکرده و این بیماری در وی نهفته باقی خوهد ماند. در ادامه به بررسی علل های نرمی غضزوف کشکک زانو می پردازیم تا انتهای مقاله با کلینیک فیزیوتراپی فانتوم زنجان همراه باشید.
علت بروز نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟
کشکک زانوی شما در حال طبیعی در جلوی مفصل زانو قرار می گیرد. هنگامی که زانوی خود را خم می کنید، قسمت پشتی کشکک بر روی غضروف استخوان ران (فمور) در محل زانو می لغزد. کشکک از طریق زردپی ها (تاندون ها) و رباط ها (لیگامان ها) به استخوان ساق پا و استخوان ران متصل می گردد. هرگاه هر یک از این اجزا نتواند به درستی حرکت کند، ممکن است منجر به ساییده شدن کشکک بر روی استخوان ران گردد. این ساییده شدن می تواند به تحلیل رفتن کشکک و ایجاد بیماری کندرومالاسی پاتلا یا زانوی دوندگان بیانجامد.
حرکات نامناسب کشکک زانو بر اثر موارد زیر ایجاد می شوند:
- نحوه قرارگیری نامناسب و هم تراز نبودن زانو به علت یک بیماری مادرزادی
- ضعف عضلات پشت ران (همسترینگ ها) و عضله چهارسر (Quadriceps) جلوی ران
- عدم وجود تعادل بین عضلات نزدیک کننده و دورکننده ران
- استرس مکرر به مفصل زانو، برای مثال به دنبال دویدن، اسکی یا پرش
- ضربه یا آسیب مستقیم به کشکک زانو
بیشتربدانید …. آناتومی بدن
نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟
نرمی غضروف کشکک زانو که در زبان پزشکی به آن کندرومالاسی کشکک (Chondromalacia Patellae) گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل درد جلوی زانو است. در این حالت، غضروف زیر کشکک (کاسه زانو) دچار تحلیل، نرم‌شدن یا تخریب تدریجی می‌شود. این غضروف به طور طبیعی وظیفه دارد حرکت کشکک روی استخوان ران را تسهیل کند و مانع از اصطکاک مستقیم استخوان‌ها شود.
علت‌های احتمالی نرمی غضروف کشکک
-
استفاده بیش‌ازحد از زانو (مثلاً در ورزشکاران، دونده‌ها، کوه‌نوردان)
-
آسیب‌های زانو مانند ضربه یا دررفتگی کشکک
-
ناهنجاری‌های ساختاری مثل انحراف کشکک یا ضعف عضلات ران
-
ضعف عضله چهارسر ران که کنترل‌کننده حرکت کشکک است
-
صاف بودن کف پا یا استفاده از کفش نامناسب
علائم شایع
-
درد در جلوی زانو، به‌خصوص هنگام:
-
بالا و پایین رفتن از پله
-
نشستن طولانی‌مدت با زانو خم شده
-
دویدن یا چمباتمه زدن
-
-
احساس سایش یا ترک‌خوردگی زیر کشکک هنگام حرکت دادن زانو
-
تورم خفیف یا احساس بی‌ثباتی
روش‌های تشخیص
-
معاینه بالینی توسط پزشک ارتوپد
-
MRI یا آرتروسکوپی برای بررسی وضعیت غضروف
درمان
درمان‌های غیرجراحی:
-
استراحت و کاهش فعالیت‌های فشارزا
-
یخ‌گذاری
-
داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن)
-
فیزیوتراپی برای تقویت عضلات ران (به‌ویژه عضله چهارسر)
-
استفاده از زانوبند یا کفی طبی
-
اصلاح حرکات ورزشی
درمان جراحی (در صورت عدم پاسخ به درمان‌های محافظه‌کارانه):
-
آرتروسکوپی زانو برای تراشیدن یا صاف کردن غضروف آسیب‌دیده
-
جراحی‌های اصلاحی در موارد شدید یا همراه با انحراف کشکک
علائم نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟
کندرومالاسی کشکک زانو معمولاً به صورت درد در ناحیه زانو یا درد پاتلوفمورال تظاهر پیدا می کند. ممکن است هنگام خم و صاف کردن زانوی خود در این بیماری، احساس سایش یا تق تق کردن زانوان را تجربه کنید. درد اغلب پس از یک دوره نشستن طولانی مدت و یا در هنگام انجام فعالیت هایی که فشار قابل توجهی را به زانو های شما وارد می آورند، (مانند ایستادن به مدت طولانی یا ورزش کردن) تشدید می یابد.
تشخیص و درجه بندی کندرومالاسی کشکک زانو
پزشک در معاینه نرمی کشکک زانو بیش از هر چیز به دنبال نواحی تورم یا حساسیت به درد (تندرنس) در زانو می گردد. همچنین ممکن است نحوه قرارگیری کشکک نسبت به ران پا را مورد بررسی قرار دهد. هم راستا نبودن کشکک با ران می تواند به عنوان یکی از نشانه های کندرومالاسی پاتلا در نظر گرفته شود. پزشک ممکن است به کشکک زانوها در حالت کشیده فشاری با مقاومت ثابت وارد آورده و از این طریق سعی در تعیین میزان حساسیت و شدت کندرومالاسی نماید.
تست های تشخیصی زیر می توانند به پزشک در تشخیص نرمی غضروف کشکک زانو و نیز درجه بندی آن یاری رسانند:
- عکس رادیوگرافی ساده (X-ray) آسیب به استخوان یا نشانه های قرارگیری نامناسب کشکک زانو یا آرتروز را شناسایی می کند.
- تصویربرداری MRI ساییدگی و یا پارگی غضروف ها را نشان می دهد.
- آرتروسکوپی زانو یک فرآیند کم تهاجمی برای مشاهده داخل مفصل زانو بوده و از طریق یک اندوسکوپ و یک دوربین درون مفصل زانو انجام می شود.
درجه بندی نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟
شدت بیماری زانوی دوندگان با اعداد ۱ تا ۴ درجه بندی می شود. درجه (گرید) ۱ نمایانگر کمترین شدت و گرید ۴ مطرح کننده بالاترین شدت کندرومالاسی است.
گرید ۱
در این مرحله غضروف در ناحیه زانو دچار نرمی شده است.
گرید ۲
گرید ۲ بیانگر نرم شدن غضروف به همراه بروز خصوصیات غیرطبیعی در سطح آن است. این مرحله معمولاً به عنوان مرحله آغاز از بین رفتن بافت در نظر گرفته می شود.
گرید ۳
در گرید ۳ نرمی غضروف کشکک زانو، غضروف نازک گردیده و بافت آن به طور فعال تحلیل می رود.
گرید ۴
این درجه شدیدترین درجه کندرومالاسی بوده و بیانگر تحلیل رفتن بخش قابل توجهی از غضروف و در معرض قرار گرفتن استخوان زیرین آن است. این بدان معناست که سایش استخوان به استخوان به طور شایع در زانو رخ خواهد داد.
بیشتر بخوانید: علائم پارگی رباط صلیبی
گزینه های درمانی و درمان قطعی نرمی کشکک زانو
درمان نرمی غضروف کشکک زانو (کندرومالاسی کشکک) معمولاً مرحله به مرحله انجام می‌شود و بسته به شدت بیماری، پاسخ بیمار به درمان، و وجود عوامل زمینه‌ای مثل انحراف زانو یا ضعف عضلات، متفاوت است. در بسیاری از موارد، درمان غیرجراحی می‌تواند علائم را کاملاً کنترل کند، ولی اگر آسیب شدید باشد یا درمان محافظه‌کارانه مؤثر نباشد، ممکن است نیاز به درمان‌های پیشرفته‌تر باشد.
✅ درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه) – خط اول درمان
این درمان‌ها در اکثر بیماران جواب می‌دهد و در موارد خفیف تا متوسط، ممکن است کاملاً مؤثر و کافی باشد:
1. استراحت و کاهش فشار روی زانو
-
اجتناب از بالا و پایین رفتن مکرر از پله، دو زانو یا چمباتمه نشستن.
-
خودداری از فعالیت‌هایی که باعث درد می‌شوند.
2. یخ‌گذاری
-
قرار دادن کیسه یخ روی زانو (۱۵–۲۰ دقیقه، ۳–۴ بار در روز).
3. داروهای ضد التهاب
-
مانند ایبوپروفن یا سلکوکسیب برای کاهش التهاب و درد.
4. فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی
-
تمرکز روی تقویت عضلات چهارسر ران و عضلات لگن.
-
تمرینات کششی عضلات همسترینگ و ساق پا.
-
تمرینات تعادلی برای کنترل بهتر کشکک.
-
می‌توانم برنامه تمرینی دقیق برایت بنویسم اگر بخواهی.
5. استفاده از کفش مناسب یا کفی طبی
-
به‌خصوص اگر صافی کف پا یا مشکل در راستای زانو وجود داشته باشد.
6. زانوبند کشکک‌دار
-
برای کمک به هدایت کشکک در مسیر صحیح و کاهش فشار روی غضروف.
🟡 درمان‌های پیشرفته‌تر در صورت عدم پاسخ به موارد بالا
1. تزریق داخل مفصلی
-
تزریق هیالورونیک اسید (ژل زانو) برای بهبود روان‌سازی حرکت کشکک.
-
تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت) برای تحریک ترمیم غضروف – در برخی بیماران مفید است.
2. آرتروسکوپی زانو
-
روش کم تهاجمی برای تراشیدن، تمیز کردن یا صاف کردن غضروف آسیب‌دیده.
3. جراحی‌های اصلاحی
در موارد شدید یا وجود ناهنجاری‌های ساختاری (مثل انحراف کشکک):
-
ریلِیز جانبی کشکک (Lateral Release)
-
جابجایی توبروزیته تیبیا (Tibial Tubercle Transfer)
-
بازسازی غضروف (در برخی مراکز پیشرفته: میکروفرکچر، پیوند غضروف و…)
🔷 آیا درمان قطعی وجود دارد؟
-
در موارد خفیف تا متوسط: درمان غیرجراحی معمولاً موفقیت‌آمیز است و فرد می‌تواند بدون درد به زندگی عادی بازگردد.
-
در موارد شدید یا پیشرفته: ممکن است نیاز به جراحی باشد، اما حتی در این موارد هم بسیاری از بیماران پس از درمان، عملکرد خوبی پیدا می‌کنند.
-
درمان قطعی به معنی بازسازی کامل غضروف آسیب‌دیده فعلاً محدود است، چون غضروف خاصیت ترمیمی ضعیفی دارد، اما کنترل علائم و پیشگیری از پیشرفت آسیب کاملاً ممکن است.
فیزیوتراپی (روش غیرجراحی و بدون تهاجم)
فیزیوتراپی برای درمان نرمی غضروف کشکک زانو یکی از مؤثرترین روش‌های غیرجراحی و بدون تهاجم است و در اغلب موارد باعث کاهش درد، بهبود عملکرد زانو و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌شود.
در ادامه، یک برنامه‌ی کامل فیزیوتراپی شامل تمرینات تقویتی، کششی و اصلاحی آورده‌ام:
✅ اهداف اصلی فیزیوتراپی در نرمی کشکک
-
کاهش التهاب و درد
-
اصلاح راستای حرکت کشکک
-
تقویت عضلات چهارسر ران، سرینی (باسن) و همسترینگ
-
بهبود تعادل عضلانی و کاهش فشار از روی کشکک
-
بهبود عملکرد مفصل زانو در فعالیت‌های روزمره
مرحله اول: کاهش درد و التهاب (هفته اول تا دوم)
- استراحت نسبی: اجتناب از پله، دو زانو نشستن و فعالیت‌های سنگین
- یخ‌گذاری: ۱۵-۲۰ دقیقه، ۳ بار در روز
- استفاده از زانوبند کشککی (در صورت تجویز)
مرحله دوم: تقویت عضلات اطراف زانو (هفته دوم تا ششم)
تمرینات ایزومتریک (بدون حرکت مفصل):
1. انقباض عضله چهارسر (Quadriceps Sets)
-
بنشینید یا دراز بکشید، زانو صاف باشد.
-
عضله جلوی ران را سفت کنید، ۵ ثانیه نگه دارید، ۱۰ تکرار.
2. بالا بردن مستقیم پا (Straight Leg Raise)
-
دراز بکشید، زانو صاف، پای آسیب‌دیده را ۳۰ درجه بالا ببرید.
-
۳ ست ۱۰ تکرار.
تمرینات حرکتی پیشرفته‌تر:
3. اسکات دیواری با توپ
-
پشت به دیوار بایستید، توپ را بین کمر و دیوار قرار دهید.
-
تا زاویه ۴۵ درجه خم شوید، ۵ ثانیه نگه دارید.
-
۳ ست ۱۰ تکرار.
4. قدم برداشتن به پهلو با کش مقاومتی
-
کش مقاومتی دور مچ پا ببندید، قدم‌های کوچک به پهلو بردارید.
-
۲ ست ۱۰ قدم هر طرف.
5. بالا رفتن از پله با کنترل
-
یک پله کوتاه (۱۵-۲۰ سانتی‌متری) انتخاب کنید، آرام بالا و پایین بروید.
-
۲–۳ ست ۱۰ تکرار.
مرحله سوم: کشش و انعطاف‌پذیری
6. کشش عضله همسترینگ
-
پای خود را روی صندلی بگذارید، بالا تنه را به جلو خم کنید تا کشش پشت ران حس شود.
-
۳۰ ثانیه نگه دارید، ۳ بار.
7. کشش عضله چهارسر ران
-
در حالت ایستاده، مچ پای همان طرف را گرفته و به باسن نزدیک کنید.
-
۳۰ ثانیه نگه دارید، ۳ بار.
8. کشش عضله ساق (گاستروکنمیوس)
-
دست روی دیوار، یک پا جلو، یک پا عقب. پاشنه پای عقب روی زمین بماند.
-
۳۰ ثانیه، ۳ بار.
🔻 نکات مهم:
-
تمرینات باید بدون درد یا با درد خفیف قابل تحمل انجام شوند.
-
اگر درد بیشتر شد، تمرین را قطع کن و با فیزیوتراپیست مشورت کن.
-
انجام روزانه این تمرینات برای ۴ تا ۸ هفته باعث بهبود قابل توجهی خواهد شد.
جراحی برای درمان نرمی غضروف کشکک زانو
جراحی برای درمان نرمی غضروف کشکک زانو (کندرومالاسی کشکک) زمانی انجام می‌شود که درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، دارو و تزریق‌ها موثر نبوده و بیمار همچنان از درد شدید، ناتوانی در حرکت یا محدودیت عملکرد رنج می‌برد.
در ادامه، انواع روش‌های جراحی، مزایا، معایب و نکات مهم را برایت توضیح می‌دهم:
انواع جراحی برای نرمی غضروف کشکک
1. آرتروسکوپی زانو (کم‌تهاجمی‌ترین روش)
✅ رایج‌ترین روش برای کندرومالاسی متوسط تا شدید
-
با ایجاد چند سوراخ کوچک در پوست زانو و استفاده از دوربین انجام می‌شود.
-
جراح غضروف آسیب‌دیده را:
-
تراش می‌دهد (Debridement)
-
یا صاف می‌کند (Smoothing)
-
یا بخش‌های شل را حذف می‌کند
-
گاهی همراه با میکروفرکچر انجام می‌شود (تحریک خون‌رسانی برای بازسازی بافت شبه‌غضروفی).
📌 مزیت: کم‌تهاجمی، دوره نقاهت کوتاه
📌 محدودیت: فقط برای ضایعات سطحی یا متوسط مناسب است.
2. میکروفرکچر (Microfracture Surgery)
-
جراح سوراخ‌های کوچکی در استخوان زیر غضروف آسیب‌دیده ایجاد می‌کند تا خون و سلول‌های بنیادی آزاد شوند.
-
هدف: ایجاد یک لایه‌ی شبه‌غضروفی برای پوشش ناحیه آسیب‌دیده.
📌 مزیت: تحریک بدن به ترمیم طبیعی
📌 محدودیت: غضروف جدید کیفیت غضروف اصلی را ندارد و در درازمدت ممکن است تحلیل رود.
3. بازسازی غضروف
(پیشرفته‌تر – فقط در مراکز تخصصی)
شامل:
-
پیوند غضروف از نواحی سالم (OATS یا Mosaicplasty)
-
پیوند سلول‌های غضروفی خود بیمار (ACI)
📌 مزایا: درمان ریشه‌ای، بازسازی غضروف سالم
📌 معایب: پیچیده، گران‌قیمت، دوره نقاهت طولانی
4. جراحی اصلاح راستای کشکک (در صورت ناهنجاری آناتومیک)
اگر کشکک به‌درستی روی استخوان ران حرکت نکند، ممکن است نیاز به اصلاح راستا باشد:
شامل:
-
Lateral Release: بریدن بافت‌های کشیده شده در کنار کشکک
-
Tibial Tubercle Transfer: جابجایی محل اتصال تاندون کشکک برای هدایت بهتر آن
📌 کاربرد: در بیماران با انحراف کشکک یا درد مزمن مقاوم به درمان
📌 نکته مهم: این روش‌ها معمولاً با آرتروسکوپی ترکیب می‌شوند
دوره نقاهت بعد از جراحی
بسته به نوع جراحی:
-
استراحت نسبی برای ۱–۳ هفته
-
فیزیوتراپی بعد از جراحی برای بازسازی قدرت و دامنه حرکتی
-
برگشت کامل به فعالیت‌های ورزشی: ۳ تا ۶ ماه
آیا جراحی درمان قطعی است؟
-
جراحی می‌تواند تا حد زیادی علائم را بهبود دهد، ولی اگر مراقبت‌های بعد از عمل و فیزیوتراپی مناسب انجام نشود، ممکن است مشکل برگردد.
-
در مراحل بسیار پیشرفته، غضروف به طور کامل بازسازی نمی‌شود، اما می‌توان درد و عملکرد را بهبود داد.
نکاتی که برای پیشگیری از نرمی کشکک زانو باید رعایت کنید
برای پیشگیری از نرمی غضروف کشکک زانو (کندرومالاسی کشکک)، رعایت چند نکته ساده اما کلیدی می‌تواند به شکل چشمگیری از بروز یا تشدید آن جلوگیری کند. این نکات به ویژه برای ورزشکاران، افرادی با سابقه زانو درد، یا کسانی که فعالیت‌های سنگین دارند بسیار مهم است.
1. تقویت عضلات اطراف زانو
-
تمرکز بر عضله چهارسر ران، عضلات سرینی (باسن) و همسترینگ
-
تمریناتی مانند اسکات سبک، لانج کنترل‌شده، بالا بردن پا با زانو صاف
🔸 عضلات قوی، کشکک را در راستای درست نگه می‌دارند.
2. کشش و انعطاف‌پذیری مناسب
-
سفتی عضلات می‌تواند باعث کشیده شدن بیش از حد کشکک شود.
-
عضلاتی که باید مرتب کشش داده شوند:
-
چهارسر ران
-
همسترینگ
-
ساق (گاستروکنمیوس)
-
3. پرهیز از حرکات پرفشار و غلط
-
اجتناب از:
-
نشستن طولانی‌مدت با زانو خم‌شده (مثل نشستن ۴ زانو یا دو زانو)
-
بالا رفتن سریع یا زیاد از پله
-
چمباتمه عمیق و اسکات سنگین
🔸 اگر نیاز به این حرکات دارید، حتماً با فرم صحیح و کنترل‌شده انجام دهید.
-
4. استفاده از کفش مناسب
-
کفش باید کفی مناسب، حمایت از قوس پا، و ضربه‌گیری داشته باشد.
-
در صورت صافی کف پا یا زانوی پرانتزی، از کفی طبی سفارشی استفاده کنید.
5. حفظ وزن مناسب
-
هر یک کیلوگرم اضافه‌وزن، فشاری چند برابر روی زانو وارد می‌کند.
-
کاهش وزن می‌تواند به‌طور مستقیم فشار روی غضروف کشکک را کاهش دهد.
6. گرم کردن و سرد کردن در ورزش
-
قبل از ورزش، ۵–۱۰ دقیقه گرم کردن و حرکات کششی سبک انجام دهید.
-
بعد از ورزش، عضلات را به آرامی سرد و ریلکس کنید.
7. تغییر تدریجی شدت تمرینات
-
افزایش ناگهانی شدت، زمان یا حجم تمرینات بدنی باعث آسیب به زانو می‌شود.
-
برنامه تمرینی باید تدریجی و مرحله‌ای باشد.
8. اصلاح اختلالات ساختاری زانو یا کف پا
-
اگر دچار صافی کف پا، زانوی پرانتزی یا زانوی ضربدری هستید، باید به پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.
-
اصلاح مکانیک بدن یکی از اصول مهم در پیشگیری از نرمی کشکک است.
9. عدم نادیده گرفتن درد زانو
-
درد خفیف جلوی زانو را نادیده نگیرید؛ ممکن است نشانه اولیه کندرومالاسی باشد.
-
در صورت درد مداوم یا تکراری، زودتر اقدام به درمان کنید.
کلام آخر
نرمی غضروف کشکک زانو اگرچه ممکن است در ابتدا تنها با درد خفیف و ناراحتی هنگام فعالیت بروز کند، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند به آسیب‌های جدی‌تر مفصل زانو منجر شود. خوشبختانه این بیماری در بسیاری از موارد با روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، اصلاح فعالیت‌های بدنی و تقویت عضلات قابل کنترل و بهبود است. آگاهی از علائم هشداردهنده، پیروی از توصیه‌های پزشکی و انتخاب سبک زندگی سالم نقش کلیدی در پیشگیری و درمان این عارضه دارند. مراقبت به‌موقع و مسئولانه از سلامت زانو، سرمایه‌ای برای حرکت و پویایی در سال‌های آینده است.