استخوان ساکروم (خاجی) بخش مهمی از ستون فقرات و حلقه لگنی است که در پایداری بدن و انتقال نیرو بین ستون فقرات و اندام‌های تحتانی نقش کلیدی دارد. شکستگی ساکروم به‌عنوان یکی از آسیب‌های جدی لگنی، می‌تواند در اثر ضربات شدید (تروماهای پرانرژی مانند تصادفات و سقوط از ارتفاع) یا ضعف ساختاری استخوان (مثل پوکی استخوان، تومورها یا رادیوتراپی) ایجاد شود. شناخت علل ایجاد این شکستگی‌ها اهمیت زیادی دارد، زیرا آگاهی از عوامل خطر و شرایط مستعدکننده، نه تنها در پیشگیری از بروز شکستگی‌ها مؤثر است بلکه در انتخاب روش درمان و بازتوانی بیماران نیز نقش اساسی ایفا می‌کند. در ادامه به بررسی علت شکستگی ساکروم میپردازیم تا انتهای مقاله با کلینیک فیزیوتراپی فانتوم همراه باشید.

علت شکستگی تروماتیک ساکروم

شکستگی تروماتیک ساکروم (Sacral Fracture) معمولاً بر اثر وارد آمدن نیرو یا ضربه‌ی شدید به لگن و ستون فقرات کمری ـ خاجی ایجاد می‌شود. این نوع شکستگی به دلیل موقعیت آناتومیک ساکروم (استخوان خاجی) و ارتباطش با حلقه‌ی لگنی، اغلب با تروماهای شدید همراه است.

🚨 علل شایع شکستگی تروماتیک ساکروم

1. تصادفات رانندگی

   • برخوردهای پرسرعت، مخصوصاً در موتورسیکلت‌سواران و عابران پیاده.

2. سقوط از ارتفاع

   • فرود آمدن روی نشیمنگاه یا لگن می‌تواند نیروی شدیدی را به ساکروم منتقل کند.

3. آسیب‌های ورزشی شدید یا ضربه مستقیم

   • مثل برخورد شدید در ورزش‌های رزمی یا راگبی.

4. آسیب‌های ناشی از فشار خردکننده (Crush Injuries)

   • گیر افتادن لگن بین اجسام سنگین.

5. همراهی با شکستگی‌های حلقه لگنی

   • در بسیاری موارد شکستگی ساکروم بخشی از آسیب وسیع‌تر به لگن است.

⚠️ عوامل خطر و مستعدکننده

• پوکی استخوان (Osteoporosis): حتی ضربات نسبتاً خفیف می‌توانند باعث شکستگی شوند.

• تومورها یا متاستازهای استخوانی: استخوان ساکروم را ضعیف کرده و مستعد شکستگی می‌سازند (البته این‌ها بیشتر در شکستگی‌های پاتولوژیک مطرح‌اند، نه تروماتیک صرف).

• بیماری‌های متابولیک استخوان.

شکستگی تروماتیک ساکروم بیشتر در نتیجه تروماهای شدید مثل تصادف یا سقوط از ارتفاع رخ می‌دهد و به علت نقش کلیدی ساکروم در پایداری لگن، معمولاً همراه با شکستگی‌های لگنی یا آسیب‌های عصبی است. تشخیص دقیق معمولاً با CT Scan انجام می‌شود چون در رادیوگرافی ساده ممکن است به‌راحتی دیده نشود.

انواع شکستگی ساکروم

شکستگی‌های ساکروم (Sacral Fractures) بسته به محل درگیری و الگوی شکستگی به چند دسته تقسیم می‌شوند. یکی از پرکاربردترین سیستم‌های طبقه‌بندی، طبقه‌بندی Denis است که بر اساس موقعیت خط شکستگی نسبت به سوراخ‌های عصبی (فورامن‌های ساکرال) طراحی شده است.

---

 ۱. طبقه‌بندی Denis (شایع‌ترین و پرکاربردترین)

1. منطقه I (Zone I)

   • شکستگی در بخش جانبی ساکروم (خارج از سوراخ‌های عصبی).

   • شایع‌ترین نوع (حدود ۵۰٪ موارد).

   • خطر آسیب عصبی کم است.

   • معمولاً با درد موضعی و بدون علائم نورولوژیک همراه است.

2. منطقه II (Zone II)

   • شکستگی از میان سوراخ‌های عصبی عبور می‌کند.

   • احتمال درگیری ریشه‌های عصبی (خصوصاً L5, S1, S2) وجود دارد.

   • می‌تواند با درد سیاتیکی و علائم حسی ـ حرکتی اندام تحتانی همراه باشد.

3. منطقه III (Zone III)

   • شکستگی در خط وسط (ساکرال کانال).

   • نادرتر اما شدیدتر.

   • بیشترین خطر آسیب عصبی (مثلاً سندرم دم اسب، اختلال کنترل ادرار و مدفوع).

---

 ۲. سایر تقسیم‌بندی‌ها

• شکستگی‌های طولی (Longitudinal): در امتداد محور طولی ساکروم.

• شکستگی‌های عرضی (Transverse): اغلب در سطح S1 یا S2 ایجاد می‌شوند؛ می‌توانند باعث بی‌ثباتی حلقه لگنی و آسیب عصبی شوند.

• شکستگی‌های مختلط (Combined): ترکیب طولی و عرضی (شکل H یا T).

---

 ۳. از نظر مکانیسم آسیب

• Low-energy → معمولاً در افراد مسن با پوکی استخوان (Sacral Insufficiency Fractures).

• High-energy → در تروماهای شدید مثل سقوط یا تصادف.

---

✅ جمع‌بندی:

• شایع‌ترین سیستم طبقه‌بندی، Denis است (Zone I تا Zone III).

• اهمیت اصلی تقسیم‌بندی در پیش‌بینی خطر آسیب‌های نورولوژیک و تصمیم‌گیری برای درمان (غیرجراحی یا جراحی) است.

چه عواملی احتمال بروز شکستگی ساکروم را افزایش می دهند؟

شکستگی ساکروم هم می‌تواند در اثر تروماهای شدید (مثل تصادف و سقوط) ایجاد شود و هم در زمینه‌ی ضعف ساختاری استخوان. بنابراین عوامل افزایش‌دهنده احتمال بروز آن را می‌توان در دو دسته‌ی کلی دید:

---

 ۱. عوامل مرتبط با تروما

• تصادفات رانندگی پرسرعت (به‌ویژه موتورسیکلت یا برخورد عابر).

• سقوط از ارتفاع (زمین خوردن روی لگن یا نشیمنگاه).

• آسیب‌های ورزشی شدید یا ضربات مستقیم به لگن و کمر.

• آسیب‌های له‌شدگی (Crush Injuries) هنگام گیر افتادن لگن یا تنه بین اجسام سنگین.

• همراهی با شکستگی‌های حلقه لگنی که فشار زیادی به ساکروم منتقل می‌کنند.

---

 ۲. عوامل زمینه‌ای (مستعدکننده)

• پوکی استخوان (Osteoporosis): حتی ضربه خفیف می‌تواند باعث شکستگی شود.

• سن بالا: به علت کاهش تراکم استخوان و ضعف عضلات.

• یائسگی در زنان: کاهش استروژن → کاهش تراکم استخوان.

• بیماری‌های متابولیک استخوان (مثل استئومالاسی یا هایپرپاراتیروئیدی).

• تومورها یا متاستازهای استخوانی: استخوان را ضعیف کرده و باعث شکستگی پاتولوژیک می‌شوند.

• درمان طولانی‌مدت با کورتیکواستروئیدها → کاهش تراکم استخوان.

• رادیوتراپی ناحیه لگن: باعث ضعیف شدن استخوان و افزایش ریسک شکستگی.

• چاقی مفرط: فشار مکانیکی بیشتر بر حلقه لگنی و ساکروم.

• اختلالات عصبی ـ عضلانی یا ضعف عضلات اطراف لگن و کمر که باعث بی‌ثباتی می‌شوند.

✅ جمع‌بندی:

شکستگی ساکروم معمولاً در اثر تروماهای شدید رخ می‌دهد، اما در افراد مسن، مبتلا به پوکی استخوان یا بیماری‌های تضعیف‌کننده استخوان، حتی ضربات خفیف یا حرکات ساده هم می‌توانند باعث آن شوند (اصطلاحاً شکستگی‌های Insufficiency).

درد لگن در اثر شکستگی ساکروم

درد لگن یکی از علائم اصلی شکستگی ساکروم است و بسته به نوع و محل شکستگی، شدت و الگوی آن متفاوت خواهد بود.

---

 ویژگی‌های درد لگن در شکستگی ساکروم

• محل درد:

  • معمولاً در ناحیه لگن خلفی (پشت لگن، نزدیک به استخوان خاجی).

  • می‌تواند به باسن، کشاله ران یا پشت ران‌ها انتشار پیدا کند.

• نوع درد:

  • درد عمقی، مبهم و مداوم است.

  • با فعالیت، نشستن طولانی یا بلند شدن تشدید می‌شود.

• شدت درد:

  • از درد متوسط تا بسیار شدید متغیر است؛ در شکستگی‌ های تروماتیک شدید معمولاً درد طاقت‌فرساست.

• وضعیت‌ها و حرکات تشدیدکننده:

  • نشستن یا ایستادن طولانی، بلند شدن از صندلی، خم شدن یا چرخاندن لگن.

  • فشار بر حلقه لگنی (مثلاً هنگام راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها).

• علائم همراه:

  • در صورت درگیری اعصاب (به‌ویژه در شکستگی‌های Zone II و III در طبقه‌بندی Denis)، درد ممکن است با گزگز، بی‌حسی یا ضعف اندام تحتانی همراه باشد.

  • گاهی مشکلاتی مثل اختلال کنترل ادرار یا مدفوع در شکستگی‌های مرکزی (Zone III) دیده می‌شود.

---

 تفاوت در دو گروه شایع

1. شکستگی‌های تروماتیک (High-energy):

   • درد بسیار شدید و ناگهانی بعد از تصادف یا سقوط.

   • معمولاً همراه با سایر آسیب‌های لگنی.

2. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان (Insufficiency fractures):

   • درد تدریجی و مبهم در لگن یا پایین کمر.

   • بیمار اغلب سابقه تروما مشخص ندارد یا فقط یک زمین خوردن ساده.

   • درد ممکن است ابتدا خفیف باشد و به مرور شدید شود.

---

✅ جمع‌بندی:
درد لگن در شکستگی ساکروم معمولاً در ناحیه پشت لگن حس می‌شود، با فعالیت و فشار تشدید می‌گردد و می‌تواند به باسن و پاها انتشار یابد. در شکستگی‌های شدید یا مرکزی، ممکن است با علائم عصبی نیز همراه باشد.

تشخیص شکستگی ساکروم

تشخیص شکستگی ساکروم همیشه ساده نیست، چون درد آن می‌تواند شبیه کمردرد یا مشکلات لگنی دیگر باشد و در رادیوگرافی ساده اغلب به‌خوبی دیده نمی‌شود. به همین دلیل، پزشکان از ترکیب شرح حال، معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری استفاده می‌کنند.

---

 ۱. شرح حال و علائم بالینی

• درد موضعی در ناحیه ساکروم و لگن خلفی که با نشستن، ایستادن یا راه رفتن تشدید می‌شود.

• در شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان (Insufficiency) → شروع تدریجی و مبهم.

• در شکستگی‌های تروماتیک → شروع ناگهانی و شدید بعد از حادثه (تصادف، سقوط).

• امکان انتشار درد به باسن و اندام تحتانی.

• در بعضی موارد علائم نورولوژیک (بی‌حسی، ضعف پا، اختلال کنترل ادرار/مدفوع) در صورت آسیب اعصاب ساکرال.

---

 ۲. معاینه بالینی

• درد به لمس موضعی روی استخوان ساکروم.

• درد با فشار روی حلقه لگنی (Pelvic Compression Test).

• محدودیت حرکت به علت درد.

• بررسی قدرت عضلات و حس اندام تحتانی برای رد یا تأیید آسیب عصبی.

---

 ۳. روش‌های تصویربرداری

1. رادیوگرافی ساده (X-ray):

   • اولین اقدام، اما حساسیت پایین دارد.

   • بسیاری از شکستگی‌های ساکروم (به‌خصوص Insufficiency fractures) ممکن است دیده نشوند.

2. سی‌تی اسکن (CT):

   • روش استاندارد برای تشخیص شکستگی تروماتیک ساکروم.

   • جزئیات شکستگی و درگیری حلقه لگنی را به‌خوبی نشان می‌دهد.

3. ام‌آر‌آی (MRI):

   • بسیار حساس برای تشخیص شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان (Insufficiency fractures).

   • تغییرات مغز استخوان و ادم استخوانی را قبل از دیده شدن شکستگی در CT/X-ray نشان می‌دهد.

   • مفید برای بررسی آسیب عصبی.

4. اسکن استخوان (Bone Scan):

   • در صورت در دسترس نبودن MRI می‌تواند برای شکستگی‌های پنهان مفید باشد.

---

🔑 جمع‌بندی

تشخیص شکستگی ساکروم بر اساس:

• شرح حال + معاینه بالینی (درد موضعی لگن خلفی).

• تصویربرداری دقیق (CT برای شکستگی‌های تروماتیک، MRI برای شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان).

بررسی های مورد نیاز برای شکستگی

برای بررسی شکستگی‌ها (از جمله شکستگی ساکروم یا سایر استخوان‌ها)، پزشک‌ها از ترکیبی از شرح حال، معاینه بالینی و بررسی‌های پاراکلینیک استفاده می‌کنند. این بررسی‌ها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

 ۱. بررسی‌های بالینی

• شرح حال دقیق:

  • نحوه‌ی وقوع حادثه (تصادف، سقوط، ضربه).

  • وجود درد ناگهانی یا تدریجی.

  • علائم همراه (گزگز، بی‌حسی، ضعف عضلات، مشکلات ادرار یا مدفوع در شکستگی‌های ساکروم).

• معاینه فیزیکی:

  • لمس محل برای تشخیص درد موضعی.

  • بررسی دامنه حرکتی مفاصل نزدیک (مثلاً لگن و کمر).

  • تست‌های پایداری لگن در صورت شک به شکستگی حلقه لگنی.

  • معاینه عصبی (قدرت عضلانی، رفلکس‌ها، حس اندام‌ها).

---

 ۲. بررسی‌های تصویربرداری

1. رادیوگرافی ساده (X-ray):

   • اولین بررسی تصویربرداری در اغلب شکستگی‌ها.

   • برای شکستگی‌های بزرگ یا جابجاشده مفید است.

   • در شکستگی‌های ساکروم حساسیت پایین دارد.

2. سی‌تی اسکن (CT scan):

   • استاندارد طلایی در تشخیص و ارزیابی جزئیات شکستگی‌های تروماتیک.

   • محل دقیق، نوع شکستگی و درگیری حلقه لگنی یا مفصل ساکروایلیاک را مشخص می‌کند.

3. ام‌آر‌آی (MRI):

   • بسیار حساس در تشخیص شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان (Insufficiency fractures).

   • نشان‌دهنده ادم مغز استخوان حتی قبل از دیده شدن شکستگی در CT یا X-ray.

   • مفید برای بررسی آسیب‌های عصبی همراه.

4. اسکن استخوان (Bone Scan):

   • در صورت در دسترس نبودن MRI، می‌تواند شکستگی‌های مخفی یا استرسی را نشان دهد.

---

 ۳. بررسی‌های آزمایشگاهی (در صورت لزوم)

• برای رد علل زمینه‌ای:

  • آزمایش تراکم استخوان (BMD) جهت بررسی پوکی استخوان.

  • آزمایش خون (کلسیم، فسفر، ویتامین D، عملکرد تیروئید و پاراتیروئید) در موارد شکستگی‌های غیرطبیعی یا مکرر.

• در شکستگی‌های پاتولوژیک: بررسی مارکرهای توموری یا عفونت.

---

✅ جمع‌بندی

برای بررسی شکستگی‌ها معمولاً این مراحل انجام می‌شود:

1. شرح حال + معاینه بالینی.

2. رادیوگرافی ساده (اولین گام).

3. در صورت شک بالینی بالا یا نیاز به جزئیات بیشتر: CT یا MRI.

4. آزمایش‌ها و بررسی‌های متابولیک استخوان در مواردی که علت زمینه‌ای مثل پوکی استخوان یا تومور مطرح باشد.

درمان شکستگی ساکروم

درمان، با توجه به نوع شکستگی در نظر گرفته می شود. در شکستگی های خفیفی که در پی افزایش سطح فعالیت ایجاد می شوند، تنها درمانی که برای بیمار در نظر گرفته می شود این است که در منزل استراحت کند. داروهایی هم تجویز می شوند تا بیمار قادر به انجام کارها و فعالیت های روزانه خود باشد و همچنین اگر پوکی استخوان وجود دارد آنرا بهبود بخشد.

• استفاده از کمپرس سرد بر روی ناحیه به مدت ده تا بیست دقیقه به کاهش درد کمک می کند.
• از نشستن بر روی مکان های سفت باید خودداری شود. توصیه می شود هنگام نشستن، بالشتی را زیر خود قرار دهید.
• تا جای ممکن باید کمترین میزان فشار به ناحیه درگیر وارد شود. استفاده از عصا و یا واکر هنگام راه رفتن می تواند مفید باشد.

در شکستگی های حاد ناشی عز ضربه شدید، ممکنست جراحی در نظر گرفته شود تا استخوان در پوزیشن اصلی و طبیعی خود قرار بگیرد.

تاثیر فیزیوتراپی بر شکستگی ساکرو الیاک

بعد از طی شدن روند ترمیم و بهبودی شکستگی، برنامه تمرینی به بیمار داده می شود تا قابلیت انعطاف پذیری و دامنه حرکتی بیشتر شود و به حالت طبیعی و اولیه برگردد.

به طور کلی کاربرد فیزیوتراپی تنها در بازیابی کارایی و توانبخشی بیمار می باشد و به منظور درمان اولیه در نظر گرفته نمیشود.

فیزیوتراپیست پس از بررسی علامت ها می تواند برنامه‌ی مناسبی برای درمان بیمار انتخاب کند. خدماتی مانند الکتروتراپی و اولتراسوند، تکار، لیزر، طب سوزنی ،ماساژتراپی ،کامپرشن تراپی و منوال تراپی در تخصصی ترین فیزیوتراپی زنجان می‌تواند به کاهش درد و التهاب ناحیه کمک نموده، همچنین باعث افزایش سرعت ترمیم قسمت آسیب دیده شوند.

کلام آخر

علت شکستگی ساکروم را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: تروماهای شدید و عوامل زمینه‌ای تضعیف‌کننده استخوان. در افراد جوان، اغلب ضربات پرانرژی مانند تصادف یا سقوط علت اصلی هستند، در حالی که در افراد مسن یا مبتلا به بیماری‌های استخوانی، حتی نیروهای کم نیز می‌توانند منجر به شکستگی شوند. بنابراین، توجه به وضعیت استخوانی بیماران، پیشگیری از پوکی استخوان، و رعایت اصول ایمنی در برابر حوادث، از مهم‌ترین راهکارهای کاهش بروز این نوع شکستگی‌ها محسوب می‌شود.

کلینیک فیزیوتراپی فانتوم

اگر به دنبال مرکز فیزیوتراپی خوب برای مشکلات لگن در زنجان هستید کلینیک فیزیوترپی فانتوم با متخصصان خبره و انواع خدمات فیزوتراپی و کاردرمانی از جمله  خدمات ذکر شده بوده و همه روزه آماده ی خدمت رسانی به شما عزیزان در زنجان می باشد. برای مشاوره و گرفتن نوبت در منزل و یا آشنایی با کلینیک فیزیوتراپی فانتوم کلیک کنید.