ورزش درمانی(تمرین درمانی)چیست؟
راهنمای کامل+ تجربه واقعی کاربران ورزش درمانی
اگر دچار دردهای اسکلتی–عضلانی، مشکلات مفصلی، محدودیت حرکتی، بیماریهای عصبی یا حتی اضطراب و آشفتگی روحی هستید، ورزش درمانی یا تمرین درمانی با برنامه منظم و شخصیسازی شده برایتان حیاتی است.
این مقاله از تیم فیزیوتراپی فانتوم، یک راهنمای جامع است برای اینکه:
- دقیقا بدانید ورزش درمانی و تمرین درمانی چیست؟
- این دو مقوله چه تفاوتی با ورزش معمولی در باشگاه دارد؟
- چه نوع تمرینهایی در تمرین درمانی تجویز میشود؟
- این تمرینها برای چه مشکلاتی کاربرد دارد؟
- اصول علمی طراحی یک برنامه تمرین درمانی استاندارد چیست
- چرا انجام این تمرینها باید زیر نظر فیزیوتراپیست (دکتر ورزش درمانی) انجام شود؛ نه به صورت خودسرانه
- ورزش درمانی (تمرین درمانی) چیست؟
- ورزش درمانی برای کاهش درد شما برنامهریزی میکند
- بین ورزش درمانی و دارو درمانی کدام را انتخاب کنیم؟
- مقایسه تمرین درمانی با دارو درمانی و استراحت طولانیمدت
- ورزش درمانی (تمرین درمانی) چه نوع تمریناتی را شامل میشود؟
- ورزش درمانی چه مشکلاتی را هدف میگیرد؟
- تفاوت ورزش معمولی با ورزش درمانی چیست؟
- آیا ورزش درمانی برای همه مناسب است؟
- چگونه ورزش درمانی بر اضطراب اثر میگذارد؟
- تفاوت ورزش درمانی با ورزش خودسرانه برای اضطراب
- دکتر ورزش درمانی کیست و چه تفاوتی با مربی باشگاه دارد؟
- تمرین درمانی در کلینیک فیزیوتراپی فانتوم زنجان
- تجربه واقعی کاربران ورزش درمانی
- سوالاتی که شاید بپرسید
ورزش درمانی برای کاهش درد شما برنامهریزی میکند
ورزش درمانی(Exercise Therapy) یعنی استفاده هدفمند و کنترل شده از حرکات ورزشی برای:
- کاهش درد
- افزایش دامنه حرکتی مفصل
- تقویت عضلات و بهبود استقامت
- اصلاح الگوهای حرکتی غلط
- بهبود تعادل، هماهنگی و ثبات
- بازگرداندن فرد به عملکرد روزمره، شغل و ورزش
برای این منظور، باید یک فیزیوتراپیست مجرب صفر تا صد مشکلات مفصلی و عضلانی شما را بداند، به طور دقیق شرح حال بگیرد و در نهایت یک نسخه درمانی اختصاصی برایتان تجویز کند.
این نسخه برای هر فرد، شدت و حرکات مشخصی دارد و نمیتواند مشترک باشد؛ به همین خاطر توصیه میشود که در موارد حساس و جدی، فقط به دانستههای خودتان اکتفا نکنید؛ چراکه در دراز مدت میتواند مشکلاتتان را عمیقتر و حادتر کند.
بین ورزش درمانی و دارو درمانی کدام را انتخاب کنیم؟
دهههای گذشته، بسیاری از بیماران با دردهای اسکلتی و عضلانی، بیشتر از دارو، استراحت طولانی و در مواردی جراحی استفاده میکردند. اما طی سال های قبل، علم نوین پزشکی نشان داد که در اغلب دردهای عضلانی–اسکلتی، تمرین درمانی می تواند بر دارو درمانی مقدم باشد؛ فقط کافی است صبور باشید و به فیزیوتراپیست خود اعتماد کنید.
در واقع آموزش صحیح بیمار، فعالیت بدنی کنترل شده و تغییر سبک زندگی در طولانی مدت، تاثیرات ماندگارتری دارد و در نهایت، فرد به راحتی میتواند همه اهداف خود را در سطح جامعه دنبال کند.
مقایسه تمرین درمانی با دارو درمانی و استراحت طولانی مدت
دارو درمانی:
- درد را موقتا کم میکند.
- منشاء اصلی درد مثل ضعف عضله، خشکی مفصل و الگوی غلط حرکت را اصلاح نمیکند.
- مصرف طولانی مدت دارو میتواند عوارض گوارشی و کلیوی داشته باشد.
استراحت مطلق:
- در روزهای ابتدایی، وقتی درد حاد است، میتواند مفید باشد اما استراحت طولانی باعث ضعیف شدن عضله، خشکی مفصل و وابستگی بیشتر به دارو میشود.
- علم امروز نشان میدهد که استراحت مطلق و طولانی مدت در مواجهه با کمر درد و سیاتیک بسیار مخرب است.
در مقابل این دو؛ تمرین درمانی:
- مشکلات ضعف، کوتاهی و ناهماهنگی عضله را از ریشه حل میکند.
- به بدن کمک میکند خود را ترمیم کند.
- در بسیاری موارد، اثرات پایدارتری نسبت به دارو نشان داده است.
- به بهبود کیفیت زندگی، توان کاری و روحیه فرد کمک میکند.
به همین خاطر، امروزه در کمردرد مزمن، آرتروز زانو، درد گردن، بعضی مشکلات بعد از جراحیها و بسیاری از بیماریهای عصبی، تمرین درمانی به عنوان درمان پایه توصیه میشود.
ورزش درمانی(تمرین درمانی)چه نوع تمریناتی را شامل میشود؟
- تمرینات کششی:
برای افزایش طول عضلات کوتاه شده و کاهش احساس خشکی مفصل؛ آمادهسازی عضله برای حرکت و پیشگیری از بروز محدودیت حرکتی بعد از آسیب - تمرینات تقویتی
افزایش قدرت عضلات، بهبود ثبات مفاصل در جای خود، کاهش فشار غیر ضروری از روی مفاصل(فشار زیاد روی مفاصل در طولانی مدت باعث خوردگی میشود) و بالا رفتن تحمل روزمره فرد - تمرینات تعادلی
افزایش ثبات مفصل بعد از آسیب یا جراحی؛ بهبود کیفیت انجام امور روزمره بدونِ اینکه بهبودی به تعویق بیفتد. - تمرینات هوازی
در این تمرینات، شدت ضربان قلب و ریتم تنفس فرد تنظیم میشود و به شرایط قبل از بروز آسیب برمیگردد؛ بهبود جریان خون و تغدیه بافتها؛ کاهش اضطراب و عوارض ترومای بعد از آسیب. - تمرینات اصلاحی وضعیت بدن
در آموزش حرکات اصلاحی، فیزیوتراپیست مرحله به مرحله به بیمار یاد میدهد که کدام عضلات را باید فعال کند، حرکت کدام مفصل را باید محدود کند و چگونه در آیینه یا با فیلم گرفتن از خود، حرکت درست را کنترل کند. - تمرینات عملکردی
هدف از این تمرینات، نزدیک کردن بدن به نیازهای واقعی زندگی است، مانند تمرینات مختص سالمندان بعد از جراحی یا آسیب و تمرینات برگشت به ورزش برای ورزشکارانی که دچار آسیب شدهاند.
به این نکات توجه داشته باشید:
- در تمرین درمانی، هیچ حرکتی بیهدف نیست و هر حرکتی برای یک دلیل خاص تجویز میشود.
- نوع، مدت و شدت کشش در فردی که آرتروز، دیسک کمر، سکته مغزی یا بیماری عصبی دارد با فرد سالم یا ورزشکار متفاوت است؛ اینجا همان جایی است که نقش فیزیوتراپیست پررنگ میشود.
- بر خلاف باشگاه ورزشی، هدف تمرین درمانی رسیدن به حداکثر حجم عضله نیست؛ بلکه بهبود عملکرد، حفظ تعادل و کاهش درد است.
بدنتان سرمایه شماست؛ با یک برنامه تمرین درمانی علمی و شخصیسازی شده، نه تنها از درد فاصله میگیرید، بلکه کیفیت زندگی، استقلال و اعتماد به نفس حرکتی خود را نیز بازمییابید.
ورزش درمانی چه مشکلاتی را هدف میگیرد؟
کدام گروه سنی باید بیشتر به فیزیوتراپیست مراجعه کنند؟
تمرین درمانی و ورزش درمانی، صرفا برای ورزشکاران یا افراد جوان نیست و طیف وسیعی از مشکلات با برنامه نمرین درمانی اصولی رفع میشود؛ از جمله:
- دردهای اسکلتی–عضلانی (کمردرد، گردندرد، درد زانو، شانه، مچ، مفاصل مختلف)
- محدودیت دامنه حرکتی (خشکی گردن، سفتی بعد از گچگیری، خشکی بعد از جراحیها)
- ضعف و کاهش استقامت عضلانی (بهخصوص در سالمندان یا بعد از استراحت طولانی)
- مشکلات تعادل و افزایش خطر زمینخوردن
- برخی مشکلات نوروماسکولار (بیماریهای عصبی–عضلانی)
- آسیبهای عصب مرکزی مثل سکته مغزی، پارکینسون، تنگی کانال نخاعی (با برنامههای ویژه)
- اختلالات وضعیت بدن (قوز، انحرافات ستون فقرات مانند اسکولیوز، جلوآمدن سر و…)
فیلم ورزش درمانی اختلال اسکولیوز
تفاوت ورزش معمولی با ورزش درمانی چیست؟
چرا «پیادهروی در پارک» یا «رفتن به باشگاه» جای تمرین درمانی را نمیگیرد؟
چند دلیل بسیار مهم وجود دارد که باید بدانید:
- نسخهنویسی اختصاصی، نه برنامه عمومی
در تمرین درمانی، فیزیوتراپیست پس از ارزیابی دقیق، تشخیص میدهد که کدام عضلات شما ضعیف، کدام کوتاه و سفت است؛ دامنه حرکتی کدام مفصل محدود شده است و کدام الگوی حرکتی شما غلط است (مثلا خم شدن از کمر به جای باسن، برداشتن بار با دستهای کشیده و…) بر این اساس، برنامهای اختصاصی و مرحله به مرحله طراحی میکند.
در حالی که برنامههای عمومی اینترنتی و شبکههای اجتماعی، وضعیت خاص شما را در نظر نمیگیرد و حتی بعضی از این تمرینها برای مشکل شما میتواند مضر باشد.
- کنترل دوز تمرین (شدت، مدت، تکرار)
در ورزش درمانی، مفهوم «دوز تمرین» مثل دوز دارو جدی است. تمرین با دوز کم تر میتواند بیاثر باشد و تمرینِ بیش از حد میتواند باعث تشدید درد، التهاب و آسیب ثانویه شود.
فیزیوتراپیست دوز تمرین را بر اساس شدت درد شما، اینکه در کدام مرحله از بیماری یا آسیب (حاد، تحتحاد، مزمن) هستید،سن، سطح آمادگی بدنی و بیماریهای همراه (مثل دیابت، مشکلات قلبی) تنظیم میکند.
- اصلاح حرکت در لحظه
در آموزش حرکات اصلاحی و ورزشها، نحوه انجام تمرین مهمتر از خود تمرین است.
مثلا یک اسکوات میتواند تقویتکننده عضلات ران و کمر باشد اما اگر مکرر اشتباه انجام دهید،میتواند به مفصل زانو یا کمر فشار مضاعف وارد کند.
بنابراین فیزیوتراپیست در جلسات حضوری یا برنامههای آنلاین و ویدیویی، روی نکاتی مثل راستای زانو نسبت به پا، وضعیت لگن و کمر، همچنین محل تمرکز نیرو و تنفس نظارت میکند.
این همان چیزی است که در محیط باشگاه یا تمرین خانگی بدون راهنمای متخصص، معمولا نادیده گرفته میشود!
طراحی یک برنامه ورزش درمانی استاندارد (الگوی کار در فیزیوتراپی فانتوم)
برای اینکه ورزش درمانی نتیجه مطلوب بدهد، یک روند علمی لازم است. در فیزیوتراپی فانتوم زنجان، این روند به طور خلاصه شامل مراحل زیر است:
- ارزیابی اولیه جامع
در اولین مراجعه، فیزیوتراپیست از شما شرح حال دقیق میگیرد.
اینکه درد از کِی شروع شده؟
با چه فعالیتی بدتر یا بهتر میشود؟
شغل، سبک زندگی، سطح فعالیت قبلی چگونه بوده است؟
- انجام معاینه فیزیکی
در این مرحله، دامنه حرکتی مفاصل و قدرت عضلات شما بررسی می شود.
تستهای عملکردی گرفته می شود(مثل تست اسکات، ایستادن روی یک پا، تست راه رفتن)
وضعیت بدنی ارزیابی میشود
در صورت لزوم، مدارک پاراکلینیک (MRI، X-Ray و…) مرود بررسی دقیق قرار میگیرد.
- تعیین اهداف درمانی واقعبینانه
اهداف میتواند شامل موارد زیر باشد:
کاهش درد در کوتاه مدت
افزایش دامنه حرکتی مفصل (مثل خم شدن بهتر زانو بعد از جراحی)
توانایی انجام برخی فعالیتها (مثل نشستن روی صندلی بدون کمک، بالا رفتن از پله، راه رفتن بدون عصا)
برگشت به کار، ورزش یا فعالیتهای روزمره
در این مرحله، فیزیوتراپیست و بیمار با هم به یک برنامه هدفگذاری مشترک میرسند.
- نوع تمرینها مشخص میشود. (کششی، تقویتی، تعادلی، هوازی، اصلاحی)
- توالی تمرینها مشخص میشود.
- فیزیوتراپیست، درجه سختی تمرین را مطابق با تحمل بیمار تنظیم میکند(بسته به نوع مشکل، بخشی از تمرینها در کلینیک و بخشی به صورت تمرین خانگی آموزش داده میشود)
- وضعیت بیمار به صورت مستمر پیگیری میشود تا خطاهای وضعیت بدن، تنفس، سرعت و دامنه اصلاح شود.
- ارزیابی مجدد و تنظیم برنامه
بدن در طول زمان تغییر میکند. یک برنامه تمرینی خوب، یک برنامه ثابت و غیرقابل تغییر نیست.
- به صورت مستمر، شدت درد، توان و دامنه حرکتی فرد بررسی میشود.
- تمرینهای سادهتر حذف یا سختتر میشود.
- تمرینهای جدید و پیشرفتهتر اضافه میشود.
- در صورت بروز درد غیرمعمول یا علائم جدید، برنامه بازبینی و اصلاح میشود.
در فیزیوتراپی فانتوم، علاوه بر آموزش حضوری، امکان طراحی برنامه تمرینی آنلاین، ارسال ویدیوهای آموزشی اختصاصی و پیگیری از طریق پیامرسانها وجود دارد تا بیمار در خانه هم، از درستی انجام حرکات مطمئن باشد.
آیا ورزش درمانی برای همه مناسب است؟
ورزش درمانی به طور کلی برای اکثر افراد، از کودک تا سالمند، قابل تجویز است؛ اما نسخه یکسان برای همه وجود ندارد. مواردی که نیاز به احتیاط ویژه دارند.
در شرایط زیر، حتما باید تمرین درمانی تحت نظر فیزیوتراپیست و با هماهنگی پزشک انجام شود:
بیماریهای قلبی–عروقی کنترل نشده (فشار خون بسیار بالا، آنژین ناپایدار، آریتمیهای شدید)
دیابت کنترل نشده
پوکی استخوان شدید (خطر شکستگی)
سرطانهای فعال با درگیری استخوان
تب، عفونت حاد، دردهای بسیار شدید ناشناخته
بعد از برخی اعمال جراحی خاص که محدودیتهای حرکت باید دقیق رعایت شود.
ورزش درمانی در دوران درد حاد
در روزهای اول برخی آسیبها (مثل پیچخوردگی شدید، ضربه مستقیم یا کمردرد حاد با درد تیرکشنده)، معمولا استراحت نسبی به علاوه استفاده از روشهای ضددرد ( مثل الکتروتراپی و منوال تراپی) در اولویت است؛ اما حتی در این مرحله نیز معمولاً حرکات بسیار ساده و ملایم برای جلوگیری از خشکی و ضعف، توسط فیزیوتراپیست تجویز میشود.
برای مشاوره رایگان در این رابطه، اینــــجا را کلیک کنید.
چگونه ورزش درمانی بر اضطراب اثر میگذارد؟
تمرینهای هوازی ملایم تا متوسط و تمرینهای بدنی منظم:
- سطح برخی مواد شیمیایی مفید مغز مانند اندورفین و سروتونین را افزایش میدهد
- به بهبود کیفیت خواب کمک میکند
- حس «کنترل داشتن بر بدن» و «پیشرفت» را در فرد تقویت میکند
- تمرکز فرد را از درد و نگرانی، به «هدف و پیشرفت حرکتی» منتقل میکند.
به همین دلیل، در درمانهای ترکیبی جسمی و روانی، برنامه ورزش درمانی یکی از پایههای اصلی است.
تفاوت ورزش درمانی با ورزش خودسرانه برای اضطراب
ورزش خودسرانه اگر بدون در نظرگرفتن محدودیتهای جسمی انجام شود، ممکن است:
- دردهای عضلانی–اسکلتی را تشدید کند.
- موجب ناامیدی شود(من ورزش کردم و دردم بیشتر شد)
در ورزش درمانی، تمرین ها طوری طراحی می شود که:
- متناسب با سطح فعلی فرد باشد.
- امکان موفقیت و پیشرفت تدریجی را فراهم کند.
- هم جسم، هم ذهن را درگیر کند و از میزان ناراحتیهای روحی بکاهد.
دکتر ورزش درمانی کیست و چه تفاوتی با مربی باشگاه دارد؟
فردی که برنامه اصولی تمرین درمانی ارائه میدهد، فیزیوتراپیست مجربی است که با مبانی آناتومی، فیزیولوژی، پاتولوژی (بیماریشناسی) و تمریندرمانی آشناست و میتواند بر اساس تشخیص پزشکی و ارزیابی تخصصی، نسخه تمرین درمانی بنویسد.
در مقابل، مربی باشگاه (حتی اگر باتجربه و دلسوز باشد)؛ معمولا برای افراد سالم یا با مشکلات خفیف، برنامه عمومی تناسب اندام مینویسد، برای کار با بیماران با دیسک، آرتروز شدید، بیماریهای عصبی و مشکلات بعد از جراحی آموزش تخصصی پزشکی ندیده است.
به همین خاطر؛ برای افرادی که کمردرد، گردندرد، زانو درد، سیاتیک، مشکلات تعادل، بیماری عصبی، سابقه جراحی و… دارند؛ یا اینکه میخواهند ورزش کنند اما از آسیبدیدن میترسند، شروع کار با فیزیوتراپیست و برنامه تمرین درمانی ضروری است. سپس در صورت نیاز، میتوان برنامه تناسب اندام را با مربی باشگاه، بر اساس چارچوب داده شده توسط فیزیوتراپیست ادامه داد.
تمرین درمانی در کلینیک فیزیوتراپی فانتــــــوم زنجان
مراجعه کنندگان به فیزیوتراپی فانتوم از جدیدترین تجهیزات تمرین درمانی زیر نظر فیزیوتراپیست مجرب بهره میبرند.
همچنین،برای مراجعانی که محدودیت زمانی یا حرکتی دارند، امکان ویزیت در منزل، دریافت برنامه تمرینی آنلاین و پیگیری از طریق پیام رسانها فراهم شده است تا تمرین خانگی، علمی و کنترل شده باقی بماند.
برای اینکه مناسبترین طرح درمانی مختص به خود را دریافت کنید و از خدمات رزرواسیون و مشاوره آنلاین رایگان بهرهمند شوید، میتوانید به صفحه [کلینیک تمرین درمانی در زنجان] مراجعه کنید و یا مستقیما با شماره تلفنهای کلینیک تماس بگیرید.
تجربه واقعی کاربران ورزش درمانی
این موارد از سطح انجمنها و فرومها جمعآوری شده است
بسیاری از افرادی که تجربه ورزش درمانی در فیزیوتراپی را داشتهاند، اشاره میکنند که شروع درمان همیشه ساده نیست.
یکی از کاربران در یک فروم بینالمللی توضیح داده بود که در جلسات ابتدایی، تمرینها برایش با درد و سفتی موقتی عضلات همراه بوده و حتی گاهی احساس میکرده که دردش بیشتر شده است!
با این حال، به دلیل نظارت دقیق فیزیوتراپیست و تنظیم تدریجی شدت تمرینها متناسب با واکنش بدن، روند درمان بهمرور تغییر کرده است.
او میگوید در حالی که در ابتدا فقط توان راه رفتن حدود پنج دقیقه را داشته، پس از ادامه منظم برنامه تمرین درمانی، توانسته به چند ساعت پیادهروی بدون ناتوانی جدی برسد.
به گفته وی، افزایش تدریجی قدرت عضلانی و بهبود کنترل حرکتی، نقطهٔ عطف اصلی درمان بوده است.
در تجربههای مشابهی که در سایتها و انجمنهای بیماران منتشر شده، بسیاری از افراد پس از جراحیها یا آسیبهای مفصل، گزارش کردهاند که ورزش درمانی هدفمند نقش تعیین کنندهای در بازگشت آنها به زندگی عادی داشته است.
برای نمونه، بیماری با درد شدید گردن و پشت توضیح داده که پس از چند هفته تمرین درمانی شخصیسازی شده، نه فقط شدت دردش کاهش یافته، بلکه توانسته دوباره بدون درد بایستد، راه برود و فعالیتهای روزمرهاش را انجام دهد.
نکته مشترک در این تجربهها، اهمیت حضور فیزیوتراپیستی است که با حوصله به سؤالات بیمار پاسخ میدهد، برنامه را متناسب با شرایط فرد تنظیم میکند و همین موضوع باعث افزایش اعتماد، انگیزه و پایبندی بیمار به درمان میشود.
سوالاتی که شاید بپرسید
اگر با انجام تمرینها درد زیاد شد چه کنم؟
در حین شروع برنامه، کمی احساس کشش یا خستگی طبیعی است. اما درد شدید، تیرکشنده یا طولانی مدت غیرطبیعی است. در صورت تجربه درد غیرمعمول،تمرین را در همان لحظه متوقف کنید و با فیزیوتراپیست در میان بگذارید.
آیا میتوانم تمرین درمانی را فقط در خانه انجام دهم؟
بخشی از تمرین درمانی حتما باید در خانه انجام شود تا اثر درمان پایدار باشد اما پیشنهاد علمی این است که طراحی و آموزش اولیه حتما زیر نظر فیزیوتراپیست انجام شود. همچنین شما نیاز دارید که از دستگاههای موجود در محیط فیزیوتراپی استفاده کنید و در فواصل مشخص، ارزیابی مجدد انجام دهید.
آیا بدون هیچ آسیبی میتوانم برنامه ورزش درمانی دریافت کنم؟
بله؛ تمرین درمانی برای پیشگیری از آسیبها، ارتقای عملکرد ورزشی، اصلاح وضعیت بدن و افزایش توان و تعادل در سنین بالاتر نیز کاربرد دارد.
بسیاری از افراد، قبل از بروز مشکل جدی، با چند جلسه مشاوره و طراحی برنامه تمرین درمانی اختصاصی، از بروز بسیاری از دردها و آسیبهای آینده پیشگیری میکنند.